Kto nie dostanie spadku po zmianach? Trzeba pamiętać o formalnościach

Po ostatnich zmianach w prawie spadkowym istnieje więcej możliwości odsunięcia od dziedziczenia tych, którzy na to nie zasłużyli. Aby do tego doszło, trzeba jednak wszcząć odpowiedni proces. Uznania spadkobiercy za niegodnego dokonuje sąd, nie nastąpi to automatycznie. Jakie są zatem warunki i terminy?

Niegodność dziedziczenia po zmianach z nowymi przesłankami

W połowie listopada 2023 r. weszło w życie kilka ważnych zmian w prawie spadkowym. Jedna z nich dotyczy dodania do Kodeksu cywilnego nowych przesłanek niegodności dziedziczenia w postaci uporczywego uchylania się od obowiązku opieki czy orzeczonego obowiązku alimentowania spadkodawcy.

„Państwo powinno bowiem reagować na nieetyczne zachowania spadkobierców, naruszające szczególnie cenne dobra osobiste spadkodawców, takie jak m.in. życie, zdrowie, godność, które są wartościami konstytucyjnymi podlegającymi szczególnej ochronie. Powszechnie nieakceptowane są zdarzenia, w następstwie których majątek spadkodawcy otrzymuje osoba, która swoim karygodnym, często nacechowanym złą wolą, zaniechaniem uniemożliwiała za życia spadkodawcy zaspokojenie jego podstawowych potrzeb życiowych” – podkreślało Ministerstwo Sprawiedliwości w uzasadnieniu do przedmiotowych zmian.

Obecnie spadkobierca może być uznany za niegodnego jeżeli:

• dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
• podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
• umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego;
• uporczywie uchylał się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową;
• uporczywie uchylał się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.

Czy niegodny spadkobierca dziedziczy?

Jeżeli spadkobierca zostanie uznany przez sąd za niegodnego to zostanie wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku (nie pozbawia to jednak dziedziczenia jego dzieci i wnuków). Spadkobierca uznany za niegodnego dziedziczenia nie ma również prawa do zachowku. Niegodnym dziedziczenia nie może być jednak spadkobierca, któremu spadkodawca przebaczył.

Niegodność dziedziczenia. Jak wnieść pozew do sądu?

Rozstrzygnięcia o niegodności dziedziczenia dokonuje sąd, nie następuje to z mocy samego prawa.

Aby odsunąć od dziedziczenia spadkobiercę, który na spadek nie zasłużył, należy zatem wnieść do sądu pozew. Uznania spadkobiercy za niegodnego może żądać każdy, kto ma w tym interes. Osoba taka powinna to zrobić w ciągu roku od dnia, w którym dowiedziała się o przyczynie niegodności, ale nie później niż przed upływem lat trzech od otwarcia spadku (czyli od momentu śmierci spadkodawcy).

Pozew wnosi się co do zasady do sądu ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy. O tym czy będzie to sąd rejonowy, czy okręgowy decyduje wartość przedmiotu sporu. W sprawach o niegodność dziedziczenia jest to wartość udziału spadkowego, jaka przysługuje spadkobiercy, który ma być uznany za niegodnego dziedziczenia. Jeżeli wartość przedmiotu sporu przewyższa sto tysięcy złotych, to właściwy jest sąd okręgowy, a w pozostałych sprawach – sąd rejonowy.

Jaka opłata od pisma?

Od wartości przedmiotu sporu zależy też wysokość opłaty od pisma. Opłatę stałą ustala się według wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia wynoszącej:

• do 500 złotych – w kwocie 30 złotych;
• ponad 500 złotych do 1500 złotych – w kwocie 100 złotych;
• ponad 1500 złotych do 4000 złotych – w kwocie 200 złotych;
• ponad 4000 złotych do 7500 złotych – w kwocie 400 złotych;
• ponad 7500 złotych do 10 000 złotych – w kwocie 500 złotych;
• ponad 10 000 złotych do 15 000 złotych – w kwocie 750 złotych;
• ponad 15 000 złotych do 20 000 złotych – w kwocie 1000 złotych.

Jeżeli WPS wynosi ponad 20 000 złotych, to uiszcza się opłatę stosunkową w wysokości 5% tej wartości, nie więcej jednak niż 200 000 złotych.

Strona wnosząca pismo do sądu może ubiegać się o zwolnienie z kosztów sądowych.