Po rozwodzie małżonkowie nie dziedziczą po sobie z ustawy. Wraz z orzeczeniem rozwodu wygasa też uprawnienie do zachowku. Jedyną sytuacją, gdy rozwiedziona żona odziedziczy majątek bezpośrednio po mężu (i na odwrót) jest testament. Co jednak w sytuacji, gdy po wniesieniu pozwu rozwodowego któreś z małżonków umiera? Czy ma to wpływ na prawo do spadku?
Małżonek wyłączony od dziedziczenia. Jakie są przepisy?
Odpowiedź na to pytanie znajdziemy w art. 940 § 1 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem, małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione.
Przykład
Przed swoją śmiercią pani Diana złożyła pozew rozwodowy bez orzekania o winie. W takiej sytuacji nie ma podstaw do wyłączenia małżonka od dziedziczenia na podstawie art. 940 k.c.
Ważne
Sąd Najwyższy w uchwale z 2 lipca 1985 r. (sygn. III CZP 39/85) uznał, iż skuteczne zgłoszenie w sprawie o rozwód żądania zaniechania orzekania o winie obojga małżonków wyłącza dopuszczalność dowodzenia winy pozostałego przy życia małżonka w procesie wytoczonym na podstawie art. 940 k.c.
Wyłączenie małżonka od dziedziczenia. Kto może wnieść pozew do sądu?
Pamiętajmy jednak, iż jeśli nawet takie wyłączenie jest możliwe, to nie następuje „automatycznie”, a jedynie na mocy orzeczenia sądu. Jak stanowi art. 940 § 2 k.c., wyłączenia może żądać każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem.
Przykład
Pan Julian zanim zmarł, złożył w sądzie pozew rozwodowy z wyłącznej winy żony Krystyny. W związku z faktem, iż małżonkowie nie doczekali się dzieci, spadek z ustawy odziedziczą żona i rodzice. To właśnie rodzice pana Juliana mogą wytoczyć powództwo o wyłączenie od dziedziczenia pani Krystyny.
Ważne
Ale uwaga! Jest na to dość krótki termin. Pozew o należy wnieść w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej jednak niż jeden rok od otwarcia spadku.
Tylko uzasadnione przypadki wyłączenia od dziedziczenia
Małżonek zostanie wyłączony od dziedziczenia tylko wtedy, gdy żądanie rozwodu z jego winy było uzasadnione. Sąd będzie zatem badał czy pomiędzy małżonkami nastąpił trwały i zupełny rozkład pożycia, a także to czy rozwód w danej sprawie byłby dopuszczalny.
Rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Podobnie jest w sytuacji, gdy rozwodu żądamałżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia (chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego).
„Proces o wyłączenie od dziedziczenia jest więc niejako kontynuacją procesu rozwodowego, ale w zakresie ograniczonym i ściśle wynikającym z przepisu art. 940 § 1 k.c. W konsekwencji sąd orzekający w sprawie o wyłączenie od dziedziczenia nie może abstrahować od braku w procesie rozwodowym zgłoszenia żądania rozwodu z winy małżonka spadkodawcy i czynić w tym przedmiocie ustaleń własnych, odmiennych od tych, które wynikają z akt sprawy o rozwód. W sytuacji, gdy żądanie orzeczenia rozwodu zmarłego małżonka nie opierało się na winie drugiego z małżonków, to nawet ustalenia dokonane w procesie o wyłączenie od dziedziczenia wskazujące na winę małżonka - spadkobiercy, przy jednoczesnym istnieniu podstaw do przyjęcia, że żądanie rozwodu było uzasadnione, nie mogą prowadzić do uwzględnienia powództwa opartego na art. 940 § 2 k.c.” – przypomniała przykładowo Sąd Okręgowy w Łodzi w wyroku z 30 czerwca 2017 r. (sygn. III Ca 547/17).
