W jaki sposób należy wykazać interes prawny warunkujący wydanie odpisu aktu stanu cywilnego? Kto może żądać wydania tego dokumentu?
Przepis ust. 1 art. 83 ustawy – Prawo o aktach stanu cywilnego określa krąg osób, którym mogą być wydane odpisy z ksiąg stanu cywilnego poprzez kryterium podmiotowe. Zaliczenie do enumeratywnie wskazanego kręgu podmiotów jest samodzielną przesłanką uprawniającą do uzyskania odpisu, bez konieczności wskazywania we wniosku celów i powodów tych starań. Do tego kręgu podmiotów ustawodawca zaliczył m.in. sąd. Tym samym w każdym przypadku, w którym z wnioskiem o wydanie odpisu lub zaświadczenia wystąpi każdy sąd, organ zobowiązany jest je wydać. Analogicznie jest w przypadku, gdy o wydanie tych dokumentów wystąpi osoba, której stan cywilny został w akcie stwierdzony, jej wstępnego, zstępnego, rodzeństwa, małżonka lub przedstawiciela ustawowego.
Natomiast ust. 2 art. 83 rozszerza krąg osób uprawnionych do otrzymania odpisu aktów stanu cywilnego lub zaświadczeń, jednak dla określenia tych osób nie posługuje się już prostym kryterium podmiotowym, lecz odwołuje się do kryterium interesu prawnego. Przepis ten stanowi, że odpisy i zaświadczenia mogą być wydane na wniosek osób, które wykażą interes prawny.
W orzecznictwie sądów administracyjnych przyjmuje się powszechnie, że treścią interesu prawnego jest generalnie określone prawo podmiotowe, rozumiane jako przyznanie przez przepis prawa jednostce konkretnych korzyści, które można w dany sposób realizować w postępowaniu administracyjnym. Ustalenie interesu prawnego sprowadza się do wykazania związku o charakterze materialnoprawnym między obowiązującą normą prawa a sytuacją prawną konkretnego podmiotu polegającą na tym, że akt stosowania tej normy może mieć wpływ na sytuację prawną tego podmiotu w zakresie jego pozycji materialnoprawnej. Stąd też zawsze powinna to być norma dająca się indywidualnie określić i wyodrębnić, której treść można ustalić. Ponadto powinna ona być aktualna i bezpośrednio dotyczyć sytuacji danego podmiotu (por. wyrok WSA w Gdańsku z 24 października 2007 r., SA/Gd 312/2007, Legalis).
Problem ustalenia interesu prawnego stanowił przedmiot wielu orzeczeń sądowych. Dla przykładu WSA w Gdańsku (wyroki z 9 sierpnia 2007 r., III SA/Gd 235/07, z 14 czerwca 2007 r., III SA/Gd 158/07, Legalis) stwierdził, że interes prawny w uzyskaniu odpisu aktu zgonu ma każdy, na czyją sferę praw i obowiązków bezpośredni wpływ ma śmierć danej osoby. Takim podmiotem może być np. wierzyciel osoby, która zmarła. W tym przypadku normą prawną warunkującą otrzymanie odpisu jest art. 922 k.c., zgodnie z którym w miejsce zmarłego dłużnika wchodzą jego spadkobiercy.
W wyroku z 27 listopada 2008 r. (II OSK 1474/07, Legalis) NSA orzekł, że mieć interes prawny w postępowaniu administracyjnym to tyle, co wskazać przepis prawa powszechnie obowiązującego, na którym wnoszący pismo opiera swoje żądanie. Tym przepisem może być również przepis prawa procesowego. Takim przepisem legitymującym do żądania odpisu skróconego aktu stanu cywilnego może być np. art. 785 k.p.c., ale tylko wówczas, jeżeli otrzymanie takiego dokumentu jest potrzebne do uzyskania klauzuli wykonalności.