Czy wydziedziczony w testamencie dostanie spadek z ustawy?

Wydziedziczony nie może zostać spadkobiercą ustawowym – przypomina Sąd Najwyższy. O rozstrzygnięciu w jednej z takich spraw poinformował Rzecznik Praw Obywatelskich.

Postanowienie spadkowe

RPO wniósł skargę nadzwyczajną na postanowienie jednego z sądów rejonowych. W sprawie tej spadkodawczyni w testamencie notarialnym do całości spadku powołała swoją córkę oraz wydziedziczyła syna. Córka zmarła jednak jeszcze przed testatorką (po niej dziedziczą synowie).

W tej sytuacji sąd rejonowy uznał, iż w związku ze śmiercią powołanego w testamencie spadkobiercy przed otwarciem spadku, doszło do dziedziczenia ustawowego. Sąd stwierdził zatem, iż spadek po zmarłej nabyli na mocy ustawy jej syn (w 1/2 części) oraz dwaj wnukowie (w częściach po 1/4). Postanowienie uprawomocniło się, ponieważ nie wniesiono apelacji.

Skarga nadzwyczajna RPO

Skargę nadzwyczajną w sprawie wniósł Rzecznik Praw Obywatelskich.

„W dacie wydania przez sąd orzeczenia jednolicie - zarówno w literaturze, jak i orzecznictwie - przyjmowano, że skutkiem wydziedziczenia jest, że wydziedziczony nie może zostać spadkobiercą ustawowym i traktowany jest tak, jakby nie dożył otwarcia spadku” – podkreślił rzecznik w swoim komunikacie.

Jak podnosi RPO, w uzasadnieniu postanowienia sąd rejonowy w ogóle nie odniósł się do okoliczności wydziedziczenia w testamencie ani nie wyjaśnił, w jaki sposób i z jakich powodów nie uwzględnił woli testatorki w rozstrzygnięciu.

RPO Marcin Wiącek wniósł o uchylenie przez Sąd Najwyższy postanowienia sądu rejonowego w całości. Zdaniem rzecznika, naruszone zasady i prawa, określone w Konstytucji RP, jednoznacznie przemawiają bowiem za wyeliminowaniem postanowienia z obrotu prawnego.

SN: Rażące naruszenie przepisów

Sąd Najwyższy stwierdził, (sygn. akt II NSNc 391/23),iż skarga RPO zasługuje na uwzględnienie.

„SN uznał, że postanowienie Sądu Rejonowego naruszyło zasady i prawa człowieka i obywatela określone w Konstytucji RP, odnoszące się do dziedziczenia i własności, jak również w sposób rażący naruszyło prawo przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie. Doszło też do naruszenia przepisów procedury cywilnej, a w konsekwencji naruszenia prawa materialnego, uznania osoby wydziedziczonej za spadkobiercę, a więc mylnego określenia kręgu spadkobierców” – poinformował RPO.

W niniejszej bowiem sprawie ze sporządzonego w formie aktu notarialnego testamentu wynikało, że syn z uwagi na to, że dopuścił się wielokrotnie wobec testatorki rażącej obrazy czci, wyzywając ją obelżywymi słowami i robiąc jej awantury oraz uporczywie nie dopełniał jej względem obowiązków rodzinnych został wydziedziczony. Sąd rejonowy wskazał go jednak jako spadkobiercę. Z tego powodu - zdaniem SN - treść postanowienia w sposób rażący narusza dyspozycję art. 1008 Kodeksu cywilnego.

Jakie są przepisy?

Przypomnijmy, iż zgodnie z art. 1008 k.c. spadkodawca może pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku, jeżeli uprawniony do zachowku:

• wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
• dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
• uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

W przepisie tym mamy do czynienia z instytucją wydziedziczenia. Skuteczne zastosowanie tego przepisu przez spadkodawcę ma istotne skutki, ponieważ w praktyce spadkodawca nie uzyska ani należnego mu spadku, ani zachowku.