Opiekujący się niepełnosprawną matką mężczyzna nie otrzymał świadczenia pielęgnacyjnego, bo ma jeszcze brata, który też jest obciążony obowiązkiem alimentacyjnym względem niej. Zdaniem rzecznika praw obywatelskich (RPO) taka sytuacja nie stanowi przesłanki negatywnej przyznania świadczenia, dlatego złożył skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA).
Sprawa, którą zajął się rzecznik, dotyczyła dwóch synów, którzy wspólnie mieszkali z niepełnosprawną matką. Jeden z nich ubiegał się o świadczenie pielęgnacyjne, ale gmina odmówiła jego przyznania, a jej decyzję utrzymało w mocy samorządowe kolegium odwoławcze. Organ powołał się przy tym na to, że drugi z mieszkających z matką synów ma również obowiązek podjąć opiekę nad nią. Mężczyzna nie zgodził się z tym rozstrzygnięciem i postanowił złożyć skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego (WSA). Argumentował w niej, że jego brat pracuje na cały etat i nie jest w stanie zapewniać matce stałej opieki.
Jednak sąd oddalił skargę. W uzasadnieniu podkreślił, że nawet wykonywanie zatrudnienia przez dzieci osoby wymagającej opieki nie stanowi obiektywnej okoliczności przesądzającej o tym, że nie mogą one sprawować opieki nad rodzicem. Wskazał też, że mimo niekwestionowanego złego stanu zdrowia matki i konieczności pomocy syna, samo sprawowanie nad nią opieki nie stanowi w świetle art. 17 ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 390 ze zm.) samodzielnej podstawy do przyznania świadczenia pielęgnacyjnego.
RPO, który nie podzielił wykładni przepisów przedstawionej przez WSA, złożył na wyrok skargę kasacyjną do NSA. W jego opinii sąd wadliwie uznał, że przy ubieganiu się o świadczenie pielęgnacyjne przez jedno spośród dzieci osoby wymagającej opieki dopuszczalne jest badanie i dokonywanie oceny, czy po stronie osób zobowiązanych do alimentacji w równym stopniu co wnioskodawca istnieją obiektywne przesłanki uniemożliwiające udzielenie wsparcia. Co więcej, samo posiadanie rodzeństwa oraz nawet brak z ich strony gotowości lub możliwości wspierania niepełnosprawnej matki nie rzutuje na prawo do świadczenia pielęgnacyjnego. Rzecznik dodaje też, że gdy opieki podejmuje się jeden z członków rodziny, spokrewniony w pierwszym stopniu z osobą jej wymagającą, to brak jest podstaw do odmowy pomocy finansowej z uwagi na istnienie innej osoby z tego samego kręgu osób zobowiązanych do alimentacji, która mogłaby świadczyć opiekę. To oznacza, że posiadanie brata i niewystępowanie po jego stronie obiektywnych przeszkód do wywiązywania się z obowiązku alimentacyjnego względem matki nie może skutkować odmówieniem przyznania świadczenia pielęgnacyjnego.
Co istotne, w międzyczasie matka mężczyzny zmarła, ale jak zaznacza RPO, nie wyklucza to możliwości złożenia skargi. Przypomina, że uprawnienie do świadczenia pielęgnacyjnego jest powiązane z datą złożenia wniosku i faktycznym sprawowaniem opieki. W efekcie syn może otrzymać pieniądze za okres od dnia złożenia wniosku do dnia śmierci matki. ©℗
