Nie ma uzasadnionych powodów, aby rosyjscy śledczy odmówili uznania za pokrzywdzonych członków rodzin ofiar prezydenckiego samolotu pod Smoleńskiem. Taki status został już przyznany osobom, które o to wystąpiły
Niektóre rodziny osób, które zginęły w katastrofie prezydenckiego samolotu pod Smoleńskiem, rozważają skorzystanie z możliwości wystąpienia o status pokrzywdzonych w postępowaniu prowadzonym przez rosyjskich śledczych. Czy rosyjska procedura daje im wprost taką możliwość?
Nadanie statusu pokrzywdzonego osobom najbliższym ofiar, które zginęły w katastrofie, jest możliwe na podstawie art. 42 ust. 8 rosyjskiego kodeksu postępowania karnego. Przewiduje on, że w sprawach karnych o przestępstwa, następstwem których jest zgon osoby, prawa poszkodowanego przewidziane art. 42 ust. 2 przechodzą na jednego z jego bliskich krewnych.
Czy rosyjscy śledczy mogą mieć oparty na podstawie prawnej powód, aby odmówić przyznania takiego statusu?
W tym przypadku nie ma uzasadnionych powodów, aby możliwa była odmowa nadania statusu pokrzywdzonego osobom najbliższym ubiegających się o taki status. W tym śledztwie taki status został już nadany niektórym osobom, które o to wystąpiły.
Jak musiałoby to wyglądać ze strony formalnej?
Decyzję o nadaniu statusu pokrzywdzonego podejmuje w formie postanowienia osoba prowadząca dochodzenie lub śledztwo (w postępowaniu przygotowawczym) lub sąd (w postępowaniu sądowym) na podstawie art. 42 ust. 1 rosyjskiego kodeksu postępowania karnego.
Z nadania statusu pokrzywdzonego wynika wiele uprawnień. Należą do nich między innymi prawo do składania wniosków dowodowych i przedstawiania dowodów, prawo do bezpłatnej pomocy tłumacza, jak też uprawnienie do uczestnictwa w czynnościach procesowych zawnioskowanych przez pokrzywdzonego lub pełnomocnika. Osoby takie mogą zapoznawać się ze wszystkimi materiałami sprawy karnej po zakończeniu postępowania przygotowawczego i następnie sporządzać ich kopie. Ponadto mogą podejmować działania w celu skontrolowania decyzji i orzeczeń rosyjskich organów wymiaru sprawiedliwości. Mają bowiem prawo zarówno do zażaleń na czynności i decyzje procesowe, jak i do zaskarżenia wyroków sądowych.
Uzyskanie statusu pokrzywdzonych w rosyjskim śledztwie ma otworzyć drogę do złożenia skargi przeciw Rosji do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Kiedy i czy w ogóle będzie możliwe złożenie takiej skargi?
Pokrzywdzeni będą mogli złożyć skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, ale tylko wtedy, kiedy wyczerpane (wykorzystane) zostaną wszystkie środki zaskarżenia przewidziane w systemie prawnym danego państwa. Dotyczy to zarówno polskiego systemu prawnego, jak i rosyjskiego. Podstawę prawno-materialną takiej skargi stanowiłby art. 2 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, regulujący prawo do życia. Warto przy tej okazji wspomnieć, że na tej podstawie prawnej Trybunał wypowiadał się już w związku z brakiem skutecznego śledztwa w sprawie zaginionych podczas walk na Cyprze w 1974 roku (Varnava i inni przeciwko Turcji – orzeczenie z 10 stycznia 2008 roku), a także w sprawie poważnych zaniedbań w związku z katastrofą naturalną (Budayeva i inni przeciwko Rosji – orzeczenie z 20 marca 2008 roku).