Prawo spadkowe 2023: Testament wojskowy do zmiany

W 2023 r. mogą nas czekać poważne zmiany w prawie spadkowym. Rewolucja szykuje się przede wszystkim w testamencie wojskowym, który ma wreszcie przestać być martwą instytucją.

Czym jest testament wojskowy?

Zanim przejdziemy do opisu zmian wyjaśnijmy, czym jest testament wojskowy.

Jego uregulowania na próżno szukać tam gdzie pozostałych testamentów. W Kodeksie cywilnym znajdziemy bowiem wyłącznie odniesienie do rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 30 stycznia 1965 r. (Dz.U.1965.7.38). I to właśnie tam zostały określone przesłanki umożliwiające testowanie w tej formie czy krąg osób uprawnionych.

Obecnie może być on sporządzonych tylko w ściśle określonych sytuacjach:

• w czasie mobilizacji
• w czasie wojny
• podczas przebywania w niewoli.

Kto może sporządzić testament wojskowy

Na podstawie obecnych przepisów testament wojskowy mogą sporządzać:

• żołnierze Sił Zbrojnych pełniący czynną służbę wojskową,
• pracownicy cywilni zatrudnieni w Siłach Zbrojnych,
• osoby cywilne towarzyszące Siłom Zbrojnym, a mianowicie:
• członkowie personelu stowarzyszenia "Polski Czerwony Krzyż" i innych stowarzyszeń udzielających pomocy wojskowej służbie zdrowia,
• osoby wykonujące czynności duszpasterskie w Siłach Zbrojnych,
• członkowie służb pomocniczych i inne osoby wykonujące świadczenia osobiste na rzecz Sił Zbrojnych.

Testament wojskowy może być sporządzony w jednej z trzech form:

• spadkodawca oświadcza swą ostatnią wolę ustnie sędziemu wojskowemu, który spisuje ją w protokole z podaniem miejsca i daty jego sporządzenia, odczytuje protokół spadkodawcy i sporządza o tym wzmiankę; następnie protokół podpisują spadkodawca i sędzia, a jeżeli spadkodawca nie może się podpisać, sędzia wojskowy powinien zamieścić w protokole uwagę wyjaśniającą powód braku podpisu spadkodawcy;
• spadkodawca oświadcza swą ostatnią wolę ustnie w obecności dwóch świadków jednocześnie obecnych, z których jeden spisuje wolę spadkodawcy, podając miejsce i datę jej spisania, a następnie tak sporządzony testament podpisują spadkodawca i dwaj świadkowie;
• jeżeli spadkodawca nie może się podpisać, oświadcza ustnie swą ostatnią wolę w obecności trzech świadków jednocześnie obecnych, z których jeden spisuje wolę spadkodawcy podając miejsce i datę jej spisania wraz z wyjaśnieniem powodu braku podpisu spadkodawcy; tak sporządzony testament po odczytaniu go spadkodawcy i dokonaniu o tym wzmianki podpisują wszyscy trzej świadkowie.

W razie obawy rychłej śmierci spadkodawcy wskutek odniesionych ran lub choroby albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie, którejś z powyższych form jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, testament wojskowy może być sporządzony również w tej formie, że spadkodawca oświadcza swą ostatnią wolę ustnie wobec dwóch świadków, choćby niejednocześnie obecnych.

To tyle jeżeli chodzi o obecne przepisy. Sprawdźmy zatem, co może się zmienić w przyszłym roku.

Testament wojskowy - martwa instytucja

Skąd potrzeba zmian w tej formie testowania?

Jak zauważa odpowiedzialne za projekt ministerstwo sprawiedliwości testament wojskowy jest „martwą instytucją”. Wszystko przez wąsko zakreślone przesłanki umożliwiające jego sporządzenie.

- Testament w tej formie może być sporządzony wyłącznie w czasie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny lub przebywania w niewoli, co w dwóch pierwszych przypadkach nie miało miejsca od chwili wejścia w życie kodeksu cywilnego – czytamy w uzasadnieniu.

Jego większe praktyczne zastosowanie mają przynieść proponowane zmiany. Jakie?

Testament wojskowy. Co się zmieni?

Pierwszą zmianą jest umiejscowienie regulacji dotyczących testamentu wojskowego wprost w Kodeksie cywilnym. W przypadku wejścia omawianych przepisów przestanie zatem obowiązywać wspomniane rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej. Ma to jednak jedynie wymiar porządkowy.

Kluczową z praktycznego punktu widzenia będzie natomiast zmiana rozszerzająca możliwość sporządzenia tego testamentu. - Możliwość sporządzenia testamentu wojskowego zostanie rozszerzona na wszelką działalność sił zbrojnych, zarówno na terenie państwa polskiego, jak i poza nim, a więc obejmie także międzynarodowe interwencje zbrojne w ramach sił NATO (np. te, które miały miejsce w Afganistanie i Iraku), czy międzynarodowe misje pokojowe niezwiązane z faktem wypowiedzenia wojny lub mobilizacji – czytamy w uzasadnieniu projektu.

I to najważniejsza zmiana dotycząca testamentu wojskowego. Do tej pory nie mógł być on sporządzony podczas misji, jak np. ta w Afganistanie.

Należy zaznaczyć, że możliwość wykorzystania polskich w powyższej sytuacji określa ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa (Dz.U.2021.396).

Zgodnie z art. 2 tej ustawy może to nastąpić podczas:

• konfliktu zbrojnego lub dla wzmocnienia sił państwa albo państw sojuszniczych,
• misji pokojowej,
• akcji zapobieżenia aktom terroryzmu lub ich skutkom,
• ewakuacji obywateli Rzeczypospolitej Polskiej

Kto będzie mógł sporządzić testament wojskowy?

W projekcie napisano, że krąg osób, które mogą sporządzić testament wojskowy powinien być szeroki. Nie zajdą tu jednak zmiany w porównaniu z obecnie obowiązującymi zapisami.

Możliwość sporządzenia testamentu wojskowego będą mieć zatem zarówno żołnierze sił zbrojnych pełniący czynną służbę wojskową, jak i pracownicy cywilni zatrudnieni w siłach zbrojnych oraz osoby cywilne towarzyszące wojsku (np. członkowie służb pomocniczych, duszpasterze itd.). Będzie również rozszerzona na osoby cywilne znajdujące się na obszarze pod wyłącznym zarządem organów wojskowych albo na jednostce pływającej Marynarki Wojennej, albo na statku powietrznym należącym do Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.

Formy testamentu wojskowego

W projekcie zmodyfikowano również formy w jakich może być sporządzony testament ustny.

Pierwsza z nich zakłada, że spadkodawca oświadczy swą ostatnią wolę ustnie sędziemu wojskowemu, prokuratorowi, doradcy prawnemu, dowódcy jednostki wojskowej albo oficerowi, który spisze ją w protokole z podaniem miejsca i daty jego sporządzenia, a następnie odczyta protokół spadkodawcy, sporządzając o tym wzmiankę w treści protokołu; następnie protokół podpiszą spadkodawca i sędzia wojskowy, prokurator, doradca prawny, dowódca jednostki wojskowej albo oficer; jeżeli spadkodawca nie może się podpisać, sędzia wojskowy, prokurator, doradca prawny, dowódca jednostki wojskowej albo oficer wyjaśni w protokole przyczynę braku złożenia przez spadkodawcę podpisu.

W porównaniu z obowiązującymi przepisami zostanie zatem krąg osób, przed którymi będzie można sporządzić testament wojskowy o prokuratorów, doradców prawnych, dowódcę jednostki wojskowej i oficera.

- Za rozszerzeniem kręgu podmiotów, przed którymi można sporządzić testament wojskowy przemawiają doświadczenia z misji Sił Zbrojnych poza granicami państwa, które wskazują, że w składzie kontyngentów wojskowych bardzo często znajduje się doradca prawny i często prokurator, natomiast nigdy nie ma sędziego wojskowego – czytamy w uzasadnieniu.

Kolejne formy są w zasadzie takie same, jak w obecnych przepisach. Aktualne będą zatem uwagi z początku tekstu.

Projekt jest obecnie na etapie opiniowania (stan na 3.12.2022 r.).

Termin przyjęcia tego dokumentu przez Radę Ministrów jest przewidywany na drugi kwartał przyszłego roku.