Z jednej strony rozporządzenie nr 650/2012 w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń dotyczących dziedziczenia jednoznacznie określa, że właściwymi do orzekania co do ogółu spraw dotyczących spadku są sądy tego państwa członkowskiego UE, w którym zmarły miał swoje miejsce zwykłego pobytu.
Z drugiej strony art. 13 tego rozporządzenia dopuszcza, aby osoby uprawnione do dziedziczenia mogły złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku przed sądem w państwie zamieszkania spadkobierców. Problem pojawia się w sytuacji, gdy jeden ze spadkobierców przed sądem w jednym państwie chce się posłużyć oświadczeniem innego spadkobiercy, złożonym przed sądem w drugim państwie. Jedna z takich spraw dotyczyła obywatela Bułgarii, którego babcia zmarła w Grecji.
Zgodnie z poświadczeniem spadkowym uprawnionymi do dziedziczenia po kobiecie byli jej grecki mąż oraz córka i wnuk. Mąż złożył przed greckim sądem oświadczenie o odrzuceniu spadku. Wnuk w ramach starań o przyjęcie spadku złożył też do sądu rejonowego w Sofii wniosek o zarejestrowanie oświadczenia męża babki o odrzuceniu spadku. Zgodnie z bułgarskim prawem z wnioskiem o zarejestrowanie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku powinien wystąpić sam zainteresowany. Wnuk zmarłej nie działał jako pełnomocnik jej greckiego męża, lecz wykazywał, że ma on interes prawny w zarejestrowaniu oświadczenia, ponieważ na skutek odrzucenia spadku przez wdowca zwiększał się udział w masie spadkowej pozostałych spadkobierców.
Bułgarski sąd uznał, że w rozporządzeniu nr 650/2012 istnieje luka prawna. Jego przepisy nie nakładają bowiem na sąd, który jest właściwy jedynie do zarejestrowania oświadczeń o odrzuceniu spadku przez spadkobierców, obowiązku związanego z przekazaniem swojej decyzji do sądu mającego ogólną jurysdykcję do orzekania w sprawie spadkowej. Sąd w Sofi i skierował zatem do Trybunału Sprawiedliwości UE pytanie prejudycjalne o to, czy art. 13 rozporządzenia nr 650/2012 rozpatrywany w związku z zasadą ochrony pewności prawa nie dopuszcza zarejestrowania oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku przez sąd, jeśli to samo oświadczenie zostało już zarejestrowane przez inny sąd w innym państwie. W przypadku natomiast, gdyby TSUE uznał, że takie późniejsze zarejestrowanie oświadczenia w innym państwie jest dopuszczalne, to czy należy to zrobić, nawet wtedy gdy przepisy procesowe danego państwa nie dopuszczają możliwości żądania zarejestrowania oświadczenia o odrzuceniu spadku w cudzym imieniu.
Zdaniem rzecznika generalnego TSUE na obydwa te pytania należy odpowiedzieć twierdząco. Jego zdaniem skoro rozporządzenie milczy na temat sposobu przekazania oświadczenia złożonego na podstawie jego art. 13, to osoby, które decydują się skorzystać z możliwości złożenia oświadczenia w państwie członkowskim ich zwykłego pobytu, powinny same poinformować sąd o istnieniu takich oświadczeń. Zatem to nie do sądu, lecz do zainteresowanej osoby należy poinformowanie sądu mającego jurysdykcję do orzekania w danej sprawie spadkowej o istnieniu takiego oświadczenia. Odnośnie do drugiej kwestii rzecznik generalny TSUE Maciej Szpunar przypomniał, że celem unijnej regulacji jest usunięcie przeszkód i zaoszczędzenie spadkobiercom trudności w wykonywaniu przysługujących im praw w zakresie spraw spadkowych mających skutki transgraniczne.
– W niniejszym przypadku ułatwienie dziedziczenia polega na umożliwieniu spadkobiercy, który może skorzystać dzięki odrzuceniu spadku, poinformowania o tym sądu mającego jurysdykcję do orzekania w danej sprawie spadkowej, gdy spadkobierca, który odrzuca spadek, sam tego nie uczynił – uważa RG. Jego zdaniem to, że prawo krajowe nie przewiduje możliwości złożenia przez spadkobiercę wniosku o zarejestrowanie oświadczenia współspadkobiercy o odrzuceniu spadku, nie może być przeszkodą, ponieważ na sądzie krajowym spoczywa obowiązek zapewnienia pełnej skuteczności art. 13 rozporządzenia nr 650/2012 poprzez przyjęcie przekazania tego oświadczenia przez innego spadkobiercę. – W przeciwnym razie krajowe prawo proceduralne obchodziłoby wykładnię tego przepisu, którą, moim zdaniem, należy mu nadać – uznał Maciej Szpunar
Opinia rzecznika generalnego TSUE z 10 listopada w sprawie C 651/21
