Co można zawrzeć w testamencie?

Kto może sporządzić testament

Przepisy kodeksu cywilnego jasno wyznaczają granicę dotycząca tego, kto może sporządzić testament, który będzie ważny w świetle prawa.

Testament jest ważny, gdy:

• osoba, która go sporządziła lub odwołała – dysponuje pełną zdolnością do czynności prawnych (art. 944 k.c.), czyli z chwilą nabycia pełnoletności,

• sporządziła go osoba małoletnia, która wstąpiła w związek małżeński za zgodą sądu opiekuńczego.

Jakie rozporządzenia może zawierać testament

W testamencie możemy zawrzeć różne rozporządzenia.

Ustanowienie spadkobiercy – to podstawowy cel testamentu. Można powołać spadkobiercę albo spadkobierców, do całości lub do części spadku.
Testator nie musi wskazywać z imienia i nazwiska swoich spadkobierców: może np. użyć formuły „mój najmłodszy syn” czy „moja jedyna wnuczka”. Jeśli do spadku zostało powołanych kilka osób i ich udziały nie zostały określone, wówczas przyjmuje się – zgodnie z art. 960 k.c. – że dziedziczą oni w częściach równych.

Powołując spadkobiercę testamentowego, nie możemy zastrzegać warunków albo terminów. Jeśli tak uczynimy, wówczas powołanie spadkobiercy uznane zostanie za nieważne. Jak to wygląda w praktyce? Może to być np. sformułowanie typu: „Moja najstarsza córka odziedziczy po mnie mieszkanie pod warunkiem, że w ciągu 6 lat wyjdzie za mąż.”

Polecenie – spadkodawca może w testamencie włożyć na spadkobiercę albo zapisobiercę obowiązek oznaczonego działania albo zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem (art. 982 k.c.). Z poleceniem mamy do czynienia, gdy np. spadkodawca życzy sobie, by raz w tygodniu odwiedzano jego grób.

Zapis – w kodeksie dokonano rozróżnienia na zapis zwykły i zapis windykacyjny.

Zapisem zwykłym spadkodawca może poprzez rozrządzenie testamentowe zobowiązać spadkobiercę ustawowego albo testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz wskazanej osoby (art. 968 k.c.).

Co ważne, zapis może być uczyniony pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu.

Przykładem zapisu jest zobowiązanie do spełnienia określonego świadczenia: wydania biżuterii czy przeniesienie własności mieszkania konkretnej osobie.
Warto dodać, że roszczenie z tytułu zapisu przedawnia się z upływem lat pięciu od dnia wymagalności zapisu.

Zapis windykacyjny – jeśli chcemy zapisać konkretne składniki majątku wskazanej osobie, warto to zrobić za pomocą tego zapisu (art. 9811 k.c.). Trzeba jednak pamiętać, że testament zawierający zapis windykacyjny musi być sporządzony w formie aktu notarialnego.

Kodeks cywilny wyszczególnia, jakie elementy majątku mogą być przekazane w formie zapisu windykacyjnego:
1) rzecz oznaczona co do tożsamości,
2) zbywalne prawo majątkowe,
3) przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne,
4) ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności.

Dzięki zapisowi windykacyjnemu możliwe jest zapisanie konkretnych składników należących do puli spadkowej nie tylko członkom rodziny, ale także osobom niespokrewnionym.

Powołanie wykonawcy testamentu – spadkobierca może powołać w testamencie wykonawców albo wykonawcę testamentu (art. 986 k.c.).
Nie może jednak być wykonawcą ostatniej woli osoba, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnej. Jeśli osoba jest pełnoletnia, wówczas może realizować postanowienia testatora, w szczególności dotyczy to wykonywania poleceń i zapisów.

Wydziedziczenie – spadkodawca może w testamencie także wydziedziczyć, czyli pozbawić prawa do zachowku. Katalog osób, których dotyczy wydziedziczenie został określony w kodeksie: są to zstępni, małżonkowie i rodzice.

Jednak wydziedziczenie musi mieć prawne podstawy, nie może zależeć np. od złego humoru osoby, która sporządza testament.

Wydziedziczyć można osobę, która:
1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2) dopuściła się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Ustanowienie fundacji – osoba sporządzająca testament może także ustanowić fundację. Ostatnimi czasy ciekawym przykładem tego rodzaju rozporządzenia był zapis w testamencie Wisławy Szymborskiej, która zażyczyła sobie powołania fundacji mającej opiekować się jej dorobkiem literackim.

Jak więc widać – w testamencie można zawrzeć różnego rodzaju rozporządzenia. Dzięki temu majątek, który został zgromadzony przez testatora trafi w ręce wskazanych członków rodziny albo znajomych, ale może to być także narzędzie do wydziedziczenia konkretnych krewnych (jeśli spełnione są ustawowe warunki).