W obrocie gospodarczym występują odsetki umowne oraz za zwłokę. Strony mogą się umówić, że oprócz zwrotu pożyczonej kwoty dłużnik uiści także odsetki. Sąd natomiast przyzna je wierzycielowi, gdy dłużnik nie uregulował należności w terminie.
Jeśli strony w umowie pożyczki nie określą wysokości odsetek, przyjmuje się, że wówczas należą się odsetki ustawowe. W obrocie pobierane są odsetki również wówczas, gdy dłużnik opóźnia się z uregulowaniem należnego roszczenia w terminie, więc nalicza się je z tytułu opóźnienia w wykonaniu zobowiązania pieniężnego.

Odsetki za opóźnienie

Wierzyciel ma prawo domagać się odsetek za czas opóźnienia nawet wówczas, gdy nie poniósł żadnej szkody, a opóźnienie spowodowały okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności.
– Dlatego żądając zapłaty odsetek, wierzyciel nie musi udowadniać, że poniósł jakąkolwiek szkodę. Natomiast w razie jej wystąpienia ma prawo oprócz odsetek żądać również odszkodowania na zasadach ogólnych – wyjaśnia prawnik Jacek Stanisławski z Kancelarii Olczyk & Kubicki.
Dodatkowo wierzyciel ma prawo żądać naprawienia szkody na zasadach ogólnych również w razie zwłoki dłużnika.
W pewnych przypadkach wierzyciel może domagać się nawet odsetek od zaległych odsetek. Najczęściej naliczane są one wówczas dopiero od chwili wytoczenia o nie powództwa. Natomiast już po powstaniu zaległości wierzyciel i dłużnik mogą się zgodzić na doliczenie zaległych odsetek do dłużnej sumy.
– Jednak strony nie mogą umówić się z góry, że dłużnik zapłaci odsetki od zaległych odsetek, bo taka umowa nie będzie ważna – mówi Jacek Stanisławski.
Maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej została określona w art. 359 par. 21 kodeksu cywilnego. W stosunku rocznym nie może przekraczać czterokrotnej wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego. Chodzi tu o kredyt refinansowy, udzielany bankom przez Narodowy Bank Polski pod zastaw papierów wartościowych, do wysokości równej określonej części nominalnej wartości tych papierów.

Maksymalne odsetki

Strony nie mogą zawrzeć umowy, w której wyłączą sposób obliczania wysokości maksymalnych odsetek albo ograniczą go nawet wówczas, gdy wybiorą prawo obce. Gdyby jednak zawarły taką umowę, albo dokonały wyboru obcego prawa, które przewiduje na przykład wyłączenie tych ograniczeń, to wówczas przyjęta przez nie stopa procentowa odsetek zostanie automatycznie obniżona do wysokości odsetek maksymalnych.
Gdy wysokość odsetek wynikająca z czynności prawnej przekracza wysokość odsetek maksymalnych, to w takim przypadku należą się odsetki maksymalne.

Terminy płatności

Odsetki zwykłe wynikające z umowy, orzeczenia sądu lub decyzji innego organu powinny być płacone co roku z dołu. Gdy zaś termin płatności jest krótszy niż rok, to wówczas należy je uiścić jednocześnie z zapłatą należnej sumy. Zasada ta nie dotyczy jednak odsetek za opóźnienie. Natomiast strony mogą umówić się, że odsetki zwykłe będą płacone w innych terminach.
Gdy dłużnik zalega ze spłatą należności główniej i odsetek, wierzyciel ma prawo sprzedać wierzytelność, może też dokonać wyłącznie cesji odsetek.
PRZYKŁAD
Nawet kwestionując istnienie roszczenia, dłużnik popada w zwłokę
Odsetki za opóźnienie w razie niespełnienia świadczenia w terminie, w którym stało się wymagalne, dłużnik powinien zapłacić nawet wówczas, gdy zakwestionował istnienie lub wysokość świadczenia. Dłużnik nie popadnie w opóźnienie tylko wówczas, gdy wierzyciel wyrazi zgodę na zmianę ustalonego wcześniej terminu do zapłaty.
Gdy dłużnik wystąpi z uzasadnionym zarzutem, że roszczenie przedawniło się, to odsetki za opóźnienie będą naliczane tylko do chwili przedawnienia roszczenia.
Podstawa prawna
Art. 359 – 360, 481 – 482 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).