Podwójne karanie kierowców. Sąd zabiera prawo jazdy na jedną kategorię, a starosta na pozostałe

Zgodnie z art. 42 par. 1 k.k. sąd może orzec zakaz prowadzenia pojazdów określonego rodzaju w razie skazania osoby uczestniczącej w ruchu za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, jeżeli z okoliczności popełnionego przestępstwa wynika, że prowadzenie pojazdu przez tę osobę zagraża bezpieczeństwu w komunikacji. W przypadku jazdy w stanie nietrzeźwości albo ucieczki z miejsca wypadku zgodnie z par. 2 tego przepisu sąd może orzec zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów lub wybranych kategorii na okres nie krótszy niż trzy lata.

Tyle że zastosowanie przez sąd środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów jednej tylko kategorii nie oznacza, że kierowca zachowa prawo jazdy w pozostałych posiadanych przez siebie uprawnieniach.

Zgodnie bowiem z art. 12 ustawy o kierujących pojazdami, jeśli sąd odbierze prawo jazdy kategorii: AM, A1, A2 lub A, starosta nie może wydać duplikatu prawa jazdy dla kategorii B lub B1. Jeśli zaś sąd orzekł zakaz prowadzenia pojazdów osobowych (kat. B), nie można w tym okresie wydać duplikatu dokumentu w zakresie posiadanych przez kierowcę uprawnień do kierowania motorem, ciężarówką lub autobusem (patrz: infografika).

To nie pierwsza skarga do TK w takiej sprawie

Adwokat Sylwia Solarz-Grabczak wskazuje, że takie ukształtowanie przepisów wprowadza obywateli w błąd co do ich sytuacji prawnej.

- Skarżący, wobec których sąd zastosował zakaz prowadzenia pojazdów określonego rodzaju, często nie kwestionują tego rozstrzygnięcia. W podobną pułapkę wpadają wszyscy oskarżeni, którzy godzą się na zastosowanie takiego środka karnego w ramach dobrowolnego poddania się karze, gdzie możliwości apelacji są ograniczone. Najczęściej takie osoby nie mają świadomości, że orzeczony zakaz prowadzenia pojazdów określonego rodzaju zostanie potem na mocy przepisów administracyjnych rozszerzony - tłumaczy mec. Solarz-Grabczak reprezentująca jednego z kierowców, który w 2019 r. zaskarżył przepisy ustawy o kierujących pojazdami do Trybunału Konstytucyjnego (sygn. akt SK 4/20).

Jednym z zarzutów jest naruszenie zasady ne bis in idem zakazującej podwójnego karania. Orzeczenie na razie nie zapadło.

Tymczasem do TK trafiła już kolejna skarga konstytucyjna w analogicznej sprawie, do której stanowisko przedstawiła właśnie marszałek Sejmu Elżbieta Witek.

Wynika z niego, że zaskarżona regulacja - w zakresie, w jakim pozbawia osoby uprzednio posiadające uprawnienia do kierowania pojazdami określonych kategorii prawa do odzyskania dokumentu potwierdzającego posiadanie uprawnień nieobjętych sądowym zakazem - jest niezgodna z wynikającą z art. 2 konstytucji zasadą ne bis in idem.

Sejm przeciwny podwójnemu karaniu

Marszałek wskazuje, że w obowiązującym stanie prawnym za ten sam czyn zabroniony wymierzane są dwie sankcje - karna i administracyjna, przy czym ich wymierzanie następuje w odrębnych postępowaniach. Środek karny w postaci zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych (sankcja karna) orzekany jest w postępowaniu karnym, a zakaz wydania prawa jazdy (sankcja administracyjna) w postępowaniu administracyjnym.

- Mamy tu zatem do czynienia ze zbiegiem dwóch reżimów odpowiedzialności (karnej i administracyjnej), które aktualizują się w odniesieniu do tej samej osoby i dotyczą tego samego czynu - zauważa Elżbieta Witek.

Podkreśla, że sankcja administracyjna zawiera silne akcenty represyjne. - Wszak za jej pomocą osobie, której zakazano prowadzenia pojazdów mechanicznych objętych tylko kategorią B, wyrządza się dodatkową dolegliwość polegającą na odjęciu możliwości prowadzenia pojazdów objętych kategoriami C oraz C+E. W istocie mamy tu zatem do czynienia z tego samego rodzaju represją, jaka występuje w wypadku środka karnego zakazu prowadzenia pojazdów - argumentuje marszałek Sejmu.

- Cieszy mnie to, że Sejm konsekwentnie stoi na stanowisku, że zaskarżone przepisy są niezgodne z konstytucją. Pozostaje tylko mieć nadzieję, że trybunał wreszcie zajmie się tą kwestią, która czeka na rozstrzygnięcie już od 2019 r. - mówi mec. Solarz-Grabczak

Prokurator: liczy się bezpieczeństwo

Innego zdania niż marszałek Sejmu jest prokurator generalny, który w swoim stanowisku wskazuje, że przewidziana w art. 12 ust. 2 ustawy o kierujących pojazdami odmowa zwrotu prawa jazdy w zakresie innych kategorii niż kategoria określona w wyroku sądu karnego nie jest odpłatą za naruszenie prawa, ale środkiem przymusu dla skutecznego wyegzekwowania zakazu prowadzenia pojazdów.

„Celem tej regulacji jest doprowadzenie do wykluczenia z ruchu drogowego kierowców, którzy wykazali, że zagrażają bezpieczeństwu w komunikacji. Głównymi funkcjami sankcji w postaci odmowy zwrotu prawa jazdy w zakresie innych kategorii niż kategoria określona w wyroku sądu karnego o zakazie prowadzenia pojazdów mechanicznych są funkcja prewencyjna i funkcja zabezpieczająca” - twierdzi prokurator generalny w piśmie skierowanym do TK.

Niedobry automatyzm

Jak zauważa dr Michał Skwarzyński z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, problem zatrzymywania innych kategorii praw jazdy jest złożony.

- W sądach karnych panuje przeświadczenie, że zatrzymanie przez sąd kategorii B nie powoduje utraty innych uprawnień. Dlatego sądy tak właśnie mówią zawodowym kierowcom. Wielu z nich poddaje się więc karze, sądząc, że utrzyma uprawnienia potrzebne do pracy. Tymczasem po prawomocnym zatrzymaniu uprawnień na kategorię B starosta zatrzymuje uprawnienia na inne kategorie w trybie administracyjnym. Dochodzi więc do kuriozalnej sytuacji - sąd, wymierzając środek karny, określa jego czas trwania i wymiar (kategorię B), a organ administracji rozszerza tę karę na pozostałe kategorie - tłumaczy ekspert.

Jego zdaniem skutkiem takiej sytuacji jest nadmierne karanie w sposób automatyczny. - Nie może być tak, że w każdej sprawie utrata uprawnień dotyczy wszystkich kategorii. To sąd karny winien mieć narzędzie zatrzymania uprawnień w innych kategoriach, np. gdy ktoś prowadził samochód osobowy, mając 4 lub 6 promili, co budzi wątpliwości, czy taka osoba może pracować jako kierowca zawodowy. Ale nie może tu być automatyzmu, który sprawia, że dzieje się tak w każdym przypadku - zastrzega Michał Skwarzyński.

Podkreśla, że należy wymagać od ustawodawcy, aby dopasował do siebie procedury karną i administracyjną, przyznając sądom karnym uprawnienie do informowania starosty o potrzebie sprawdzenia kwalifikacji, zwłaszcza zbadania kierowcy w kontekście uzależnień. ©℗