Nagrywanie wypowiedzi osoby, z którą prowadzi się rozmowę w celu uzyskania dowodów przestępstwa, nie jest nielegalne. Podsłuch to przede wszystkim instytucja prawna.
Śledząc codzienne doniesienia mediów spotykamy się często z pojęciem podsłuchu. Słyszymy o nim przy okazji relacji z dużych procesów karnych bądź w trakcie podawania informacji o zatrzymaniu groźnego przestępcy czy rozbiciu zorganizowanej grupy przestępczej.
Prawo karne procesowe mówi o „kontroli i utrwalaniu rozmów” (rozdział 26 kodeksu postępowania karnego). Zgodnie z przepisami kontrolowane mogą być rozmowy telefoniczne (art. 237 k.p.k.) oraz inne (niż telefoniczne) rozmowy lub przekazy informacji, w tym korespondencja przesyłana drogą elektroniczną. Można więc w tym trybie podsłuchiwać także rozmowę prowadzoną bez pośrednictwa urządzeń technicznych.

Decyzję zatwierdza sąd

Kontrola rozmów może być zarządzona przez sąd na wniosek prokuratora w celu wykrycia i uzyskania dowodów dla toczącego się postępowania lub zapobieżenia popełnieniu nowego przestępstwa (art. 237 par. 1 k.p.k.).
W przypadkach niecierpiących zwłoki może zarządzić ją sam prokurator, jednak powinien on w ciągu trzech dni wystąpić do sądu o zatwierdzenie tej decyzji. Jeżeli sąd odmówi, utrwalone już zapisy podlegają zniszczeniu. Kontrola może być zarządzona na okres trzech miesięcy z możliwością przedłużenia na dalsze trzy miesiące. Po jej zakończeniu sąd nakazuje zniszczenie zapisów, które nie mają znaczenia dla postępowania.
Kontrola i utrwalanie treści rozmów telefonicznych są dopuszczalne w stosunku do osoby podejrzanej, oskarżonego oraz w stosunku do pokrzywdzonego lub innej osoby, z którą może się kontaktować oskarżony albo która może mieć związek ze sprawcą lub z grożącym przestępstwem.

Zamknięty katalog

Rzeczą niezmiernie ważną jest to, że kontrola i utrwalanie rozmów może być stosowana jedynie wówczas, gdy toczące się postępowanie lub uzasadniona obawa popełnienia nowego przestępstwa dotyczy określonych przestępstw, których zamknięty katalog zawiera art. 237 par. 3 k.p.k.
Te przestępstwa to np.: zabójstwo, narażenie na niebezpieczeństwo powszechne lub sprowadzenia katastrofy, handel ludźmi, ale także dotyczące mienia znacznej wartości czy stręczycielstwa, kuplerstwa i sutenerstwa. Podkreślam, że przepis ten zawiera katalog zamknięty, więc nie można legalnie pozyskiwać w ten sposób dowodów odnośnie czynów w nim niewymienionych.
Oznacza to, że informacje uzyskane w drodze podsłuchu telefonicznego nie mogą stanowić dowodu w sprawie o przestępstwo inne niż określone w art. 237 k.p.k., zwłaszcza jeżeli dotyczą innej osoby niż ta, przeciwko której prowadzone było postępowanie i wobec której zarządzono kontrole rozmów. Takie informacje można wykorzystać procesowo tylko wówczas, jeżeli w toku śledztwa zostaną one przetworzone na pełnoprawne dowody.
Zgodnie z ustawą o policji czynności operacyjno-rozpoznawcze można stosować w celu zapobieżenia, wykrycia, ustalenia sprawców, a także uzyskania i utrwalenia dowodów ściganych z oskarżenia publicznego, umyślnych przestępstw.

Podsłuch operacyjny

Zamknięty katalog wyliczający te przestępstwa zawiera art. 19 ustawy o policji. Nie jest on tożsamy z katalogiem opisanym w art. 237 k.p.k. Zarządzenie podsłuchu operacyjnego należy do sądu okręgowego, a wnioskodawcą jest Komendant Główny Policji, który wcześniej musi uzyskać pisemną zgodę Prokuratora Generalnego, wnioskodawcą może być także komendant wojewódzki Policji, który zobowiązany jest uzyskać pisemną zgodę właściwego miejscowo prokuratora okręgowego. Podjęcie kontroli operacyjnej w przypadkach niecierpiących zwłoki także musi być zatwierdzone przez sąd. W razie nieudzielenia przez sąd zgody w terminie 5 dni od dnia zarządzenia kontroli operacyjnej organ zarządzający wstrzymuje kontrolę operacyjną oraz dokonuje protokolarnego, komisyjnego zniszczenia materiałów zgromadzonych podczas jej stosowania.
Podobnie skonstruowany jest przepis art. 36c ustawy o kontroli skarbowej. Z tym, że po raz kolejny formułowany jest zamknięty katalog przestępstw, dla rozpoznania których czynności operacyjno-rozpoznawcze są stosowane w celu wykrycia, ustalenia sprawców oraz uzyskania i utrwalenia dowodów przestępstw.
Niektóre z tych materiałów są sporządzane w postaci notatek, a więc są objęte zakazem wynikającym z art. 174 k.p.k. i art. 393 par. 1 k.p.k. zgodnie z którymi czynności, których dotyczą notatki, mogą być procesowo utrwalone jedynie w formie protokołu. Jednak czynności operacyjno-rozpoznawcze, w tym podsłuch, są stosowane po to, aby jednak postępowanie się rozpoczęło, a więc informacje uzyskane w sposób niejawny mogą być podstawą do wszczęcia postępowania karnego czy też karnego skarbowego.

Podsłuch prywatny

Warto zwrócić również uwagę na problemy związane ze stosowaniem podsłuchu prywatnego. Taki podsłuch może być zarówno legalny, jak i nielegalny. I tak nagrywanie wypowiedzi osoby, z którą prowadzi się rozmowę, w celu uzyskania dowodów przestępstwa nie jest nielegalne. Nielegalność takiego działania występuje jedynie wówczas, gdy posługujący się urządzeniem podsłuchowym stosuje je w celu uzyskania informacji, do której uzyskania nie jest uprawniony (art. 267 par. 3 kodeksu karnego). Informacja, którą kieruje do podsłuchującego rozmówca na temat propozycji przekupstwa czy popełnienia innego przestępstwa, nie mieści się w zakresie cytowanego przepisu. Z mediów wiemy, że przypadki tego rodzaju zdobywania informacji są coraz częstsze.
Ważne!
Materiały z czynności operacyjnych nie mogą być w sposób prosty włączone w poczet materiałów procesowych, gdyż materiały takie są zbierane w sposób tajny, co kłóci się z zasadą jawności procesu