Hipoteka kaucyjna ustanowiona na nieruchomości jest środkiem zabezpieczającym wierzyciela. Przez przekształcenie prawa użytkowania wieczystego we własność nie wygasa, bo przepisy chronią prawa osób trzecich.
Teresa S. i Antoni M. byli współwłaścicielami budynku i współwłaścicielami prawa użytkowania wieczystego gruntu, na którym dom był posadowiony. W 2004 r. sąd orzekł zniesienie współwłasności. Całość przypadła Teresie S. z obowiązkiem spłaty dla Antoniego M.
Dla zabezpieczenia długu sąd nakazał ustanowienie hipoteki przymusowej – kaucyjnej, co zostało wykonane. Właścicielka rat nie płaciła. Do tego jeszcze przed końcem ostatecznego terminu darowała nieruchomość synowi Przemysławowi. Przy sporządzaniu aktu notarialnego rejent poinformował Przemysława o istnieniu hipoteki kaucyjnej.
Antoni M. o transakcji nic nie wiedział, więc gdy nie dostawał pieniędzy, skierował sprawę do postępowania egzekucyjnego. Wtedy okazało się, że Teresa S. nie ma żadnego majątku, więc nie ma z czego prowadzić egzekucji. Wobec tego Antoni M. wystąpił przeciwko Przemysławowi S. ze skargą paulińską, domagając się uznania czynności prawnej, jaką była darowizna, za bezskuteczną i nakazanie przeprowadzenia postępowania egzekucyjnego. Następnie we wrześniu 2009 r. prawo użytkowania wieczystego zostało przekształcone w prawo własności.
Sąd I instancji uwzględnił powództwo, a sąd II instancji oddalił skargę pozwanego. Sądy uznały, że spełnione zostały przesłanki z art. 527 par. 1 kodeksu cywilnego. Czynność prawna dokonana była z pokrzywdzeniem wierzyciela, a korzyść uzyskała osoba trzecia. Wierzyciel może więc żądać uznania tej czynności za bezskuteczną. Pozwany wiedział o hipotece, bo notariusz go o tym poinformował.
Pozwany twierdził, że przekształcenie prawa użytkowania wieczystego w prawo własności oznacza, że przedmiot zabezpieczenia uległ zmianie. Wobec tego wierzyciel może dążyć do zabezpieczenia się z prawa własności, a nie korzystać ze skargi paulińskiej.
Sąd apelacyjny stwierdził jednak, że hipoteka kaucyjna jest tylko środkiem zabezpieczającym. Natomiast art. 3 ust. 3 ustawy z 29 lipca 2005 r. o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego w prawo własności (Dz.U. nr 175, poz. 1459) ustanawia zasadę ochrony praw osób trzecich. Stanowi, że przekształcenie prawa użytkowania wieczystego w prawo własności nie narusza praw osób trzecich. Dlatego w tej sprawie przedmiot czynności prawnej należy traktować jako niezmieniony.
Pozwany wniósł skargę kasacyjną, ale Sąd Najwyższy ją oddalił. Hipoteka kaucyjna jest bowiem środkiem zabezpieczającym i nie wygasła, mimo że przedmiot czynności prawnej się przekształcił, bo tak stanowi art. 3 ust. 3 wspomnianej ustawy. Skarga paulińska była więc uzasadniona.
Skarga paulińska
Art. 527 par. 1 k.c. mówi, że gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.
SYGN. AKT II CSK 100/11