Sąd, orzekając o zastosowaniu lub przedłużeniu tymczasowego aresztowania, musi zbadać prawidłowość zarzutów postawionych podejrzanemu przez prokuratora.
To już pewne, że prokuratorskie wnioski o tymczasowy areszt muszą być wnikliwie weryfikowane przez sądy. I nie chodzi tutaj tylko o sprawdzenie istnienia kodeksowych podstaw do orzeczenia tego środka zapobiegawczego. W jednej z ostatnich uchwał Sąd Najwyższy jednoznacznie stwierdził, że sędziowie decydujący o izolacji podejrzanego muszą przeanalizować nie tylko okoliczności sprawy, ale też poprawność zarzutów postawionych przez prokuratora.
Kwestia uprawnień sądu do ingerowania w przyjętą kwalifikację prawną czynu przy stosowaniu tymczasowego aresztu od dziesięcioleci budziła rozbieżności w orzecznictwie i doktrynie.

Badanie zarzutów

Przeciwnicy zbyt dalekiej ingerencji sądu w dochodzenia i śledztwa twierdzą, że oskarżyciel publiczny ma kompetencję do podejmowania większości decyzji wobec podejrzanego. Uprawnienia sądu sprowadzają się zaś do wyraźnie przewidzianych w przepisach prawa decyzji nadzorczych.
Chociaż prawo sądu do badania kwalifikacji prawnej czynu na posiedzeniu aresztowym nie wynika wprost z kodeksu postępowania karnego, to zdaniem Sądu Najwyższego organy procesowe nigdy nie są związane pierwotnym opisem czynu i przyjętymi wstępnie zarzutami. Potrzeba korekty zarówno opisu czynu, jak i jego kwalifikacji prawnej może wynikać ze zmiany stanu dowodowego w toku postępowania lub błędu w dotychczasowych ocenach. Do korekty takiej zobowiązany jest w pierwszym rzędzie organ prowadzący postępowanie, który wydaje wówczas postanowienie o uzupełnieniu lub zmianie zarzutów. Potrzebę takiej korekty może dostrzec także sąd, prowadząc czynności w postępowaniu przygotowawczym.

Prokurator w roli strony

W ocenie Sądu Najwyższego prokurator w incydentalnym postępowaniu w przedmiocie tymczasowego aresztowania działa jedynie na prawach strony. Zatem elementy zawarte w jego wniosku podlegają weryfikacji sądowej. Jest on zobowiązany samodzielnie ustalić podstawę faktyczną i podstawę prawną tymczasowego aresztu. W ocenach swoich nie może być związany ani oceną co do faktów, ani oceną co do prawa zawartą w postanowieniu o przedstawieniu (o zmianie) zarzutów.
Nietrafna kwalifikacja prawna przyjęta w toku śledztwa może całkowicie uniemożliwić prawidłową ocenę tego, czy zostały spełnione warunki do zastosowania środka zapobiegawczego. Przykładowo stwierdzony przez sąd brak znamion przestępstwa w zarzucanym podejrzanemu czynie albo uznanie, że sprawca działał w ramach kontratypu (np. obronie koniecznej albo stanie wyższej konieczności), powoduje niemożność zastosowania jakiegokolwiek środka zapobiegawczego.
8389 liczba tymczasowo aresztowanych przebywających w jednostkach penitencjarnych pod koniec 2010 roku
Podstawa
Uchwała składu 7 sędziów z 27 stycznia 2011 r., sygn. akt I KZP 23/10.