Sąd okręgowy, rozpoznając zażalenie na odmowę dokonania czynności notarialnej, orzeka jako sąd drugiej instancji.
Notariusz Paweł Ch. odmówił we wrześniu 2005 r. sporządzenia aktu notarialnego, który miał zawierać oświadczenie burmistrza jednej z gmin o wykonaniu prawa pierwokupu użytkowania wieczystego określonej nieruchomości. Warunkową umowę sprzedaży tego prawa zawarła w sierpniu 2005 r. Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego z osobami fizycznymi. Gmina złożyła do sądu zażalenie na odmowę dokonania czynności. Postanowieniem z 6 czerwca 2006 r. sąd okręgowy w składzie trzech sędziów zawodowych, działając jako sąd II instancji oddalił zażalenie. Gmina wniosła apelację i niezależnie od tego skargę kasacyjną. W apelacji powołała się na postanowienie Sądu Najwyższego z 10 października 2003 r. (II CK 230/03) oraz poglądy w literaturze, w których opowiedziano się za traktowaniem zażalenia na odmowę dokonania czynności notarialnej na równi z pozwem, czyli przypisanie sądowi okręgowemu pozycji sądu I instancji. Natomiast w skardze kasacyjnej zarzucała sądowi okręgowemu, że wydał postanowienie jako sąd II instancji.

Podstawy odrzucenia

Apelacja została odrzucona. Sąd okręgowy stwierdził, że nie przysługuje ona od orzeczenia sądu II instancji, a taki charakter – jego zdaniem – miało postanowienie z czerwca 2006 r. Zażalenie na to postanowienie zostało natomiast odrzucone przez Sąd Najwyższy w lutym 2008 r. Powodem było to, że – jak stwierdził SN – zażalenie zostało niewłaściwie skierowane, ponieważ środki odwoławcze od tego rodzaju rozstrzygnięć sądu okręgowego rozpoznaje sąd apelacyjny. Poza tym wskazał, że zgodnie z art. 83 ustawy z 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 42, poz. 369 ze zm.) postępowa- nie, o jakim on mówi, jest postępowaniem toczącym się przez sądem okręgowym jako sądem I instancji. SN odrzucił również skargę kasacyjną gminy. Postanowienie o odrzuceniu apelacji zostało jednak następnie uchylone, a sąd apelacyjny uchylił postanowienie sądu okręgowego z czerwca 2006 r. i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania do sądu okręgowego. Uznał, że pierwsze postępowanie było nieważne ze względu na skład sądu – było trzech sędziów zawodowych, a powinien być jeden.

Pytanie prawne

Po ponownym rozpoznaniu sprawy sąd okręgowy znowu oddalił zażalenie gminy. Gmina złożyła apelację, a sąd apelacyjny uchylił odmowę dokonania czynności notarialnej z 13 września 2005 r.
Na to postanowienie skargę kasacyjną wniósł notariusz. SN w normalnym składzie uznał, że w sprawie wystąpiło zagadnienie, które powinien rozstrzygnąć skład powiększony. Skierował do niego pytanie, czy sąd okręgowy, rozpoznając zażalenie na odmowę dokonania czynności notarialnej, orzeka jako sąd odwoławczy, czy jako sąd pierwszej instancji? Nie ma bowiem co do tego jednomyślności tak w orzecznictwie, jak i doktrynie.
Sąd Najwyższy w składzie 7 sędziów podjął 7 grudnia 2010 r. następującą uchwałę:
Sąd okręgowy, rozpoznając zażalenie na odmowę dokonania czynności notarialnej, orzeka jako sąd drugiej instancji.
SYGN. AKT III CZP 86/10
Podstawa prawna
Art. 83 par. 1 usta-wy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (t.j. Dz.U. z 2008 r., nr 189, poz. 1158).