Pani Janina od dawna nie może porozumieć się z drugim współwłaścicielem odnośnie do sposobu korzystania i zarządzania wspólnym domem z ogródkiem. – Spór ma rozstrzygnąć sąd, ale obawiam się, że nie będzie on bezstronny. Nieruchomość znajduje się w małej miejscowości, gdzie wszyscy się znają, a w dodatku matka współwłaściciela pracuje w sądzie, zaś jego córka uczy dzieci sędziego, który został wyznaczony do prowadzenia sprawy. Czy mogę domagać się wyłączenia sędziego albo nawet całego sądu z prowadzenia tej sprawy – pyta czytelniczka
Przepisy procedury cywilnej przewidują możliwość wyłączenia sędziego od prowadzenia konkretnej sprawy. Może to mieć miejsce na wniosek strony lub na żądanie samego sędziego, a nawet z mocy prawa. Nie ma natomiast możliwości wyłączenia całego sądu lub wydziału sądu od udziału w sprawie. Gdyby jednak pani Janina była przekonana, że wszyscy sędziowie z niewielkiego sądu w jej mieście są bliskimi znajomymi drugiego współwłaściciela i łączą ich takie stosunki, że mogą nieobiektywnie rozpoznać sprawę, to ma prawo domagać się wyłączenia każdego z nich i oddzielnie wnioskować odnośnie do poszczególnych osób. Może to zrobić w jednym piśmie albo składać je osobno odnośnie do poszczególnych osób. Musi jednak w każdym wniosku wskazywać, że zachodzą przesłanki odnoszące się do wyłączenia konkretnego prawnika.
Składając wniosek dotyczący większej liczby sędziów, trzeba nie tylko wyszczególnić ich imiona i nazwiska, lecz również odnośnie do każdego z nich podać konkretne fakty, które wywołują wątpliwości co do jego bezstronności. Nie wystarczy więc napisać, że sędzia nie będzie obiektywny i dlatego należy go wyłączyć. Nie można też stwierdzić jedynie, że między stroną lub jej adwokatem i sędzią zachodzi stosunek osobisty tego rodzaju, że celowe jest wyłączenie go od udziału w sprawie, trzeba podać fakty uprawdopodabniające ten zarzut. Może się okazać, że uzasadnione zarzuty strona skieruje pod adresem wszystkich sędziów orzekających w danym sądzie i sprawę będzie zmuszony przejąć do rozstrzygnięcia inny sąd. W tej sytuacji nie dojdzie jednak do wyłączenia konkretnego sądu lecz wszystkich sędziów. Wniosek o wyłączenie całego sądu, jako niedopuszczalny, zostanie odrzucony.
Wniosek o wyłączenie sędziego składa się do sądu, w którym sprawa jest rozpoznawana. Można to zrobić na piśmie lub ustnie do protokołu rozprawy lub do protokołu w sekretariacie wydziału, w którym sprawa się toczy, wskazując konkretnego sędziego, którego chce się wyłączyć z podaniem przyczyn uzasadniających wniosek. Gdyby jednak pani Janina taki wniosek złożyła później, już np. po pierwszym posiedzeniu sądu, to powinna uzasadnić, że przyczyna wyłączenia powstała dopiero teraz lub dopiero teraz stała się jej znana np. że po przystąpieniu do rozprawy sędzia zaczął się zachowywać w stosunku do niej wyjątkowo niechętnie bądź też już podczas toczącej się sprawy sędzia ożenił się z drugą stroną, czyli jej przeciwnikiem procesowym.
Od momentu złożenia wniosku o wyłączenie aż do rozpoznania go sędzia nie może podejmować żadnych czynności w sprawie (np. przesłuchiwać świadków) z wyjątkiem niecierpiących zwłoki, wolno mu np. wydać postanowienie zabezpieczające roszczenia. O wyłączeniu sędziego rozstrzyga sąd, w którym sprawa się toczy. Postanowienie wydaje w składzie trzech sędziów zawodowych. Gdyby jednak nie było to możliwe z powodu braku takiej liczby sędziów, sprawą zajmuje się sąd nad nim przełożony, np. okręgowy.
Może się zdarzyć, że wniosek zostanie odrzucony. W takim przypadku wolno wprawdzie występować ponownie o wyłączenie tego sędziego, ale należy wówczas uzasadnić to innymi okolicznościami.
Z mocy samej ustawy sędzia zostaje wyłączony z rozstrzygania:
● swojej sprawy, w której występuje w charakterze strony, na przykład powoda albo pozwanego, wnioskodawcy, uczestnika postępowania lub interwenienta,
● sprawy, która dotyczy jego bliskich, czyli wówczas gdy pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziałuje na jego prawa lub obowiązki,
● sprawy swego małżonka (nawet jeśli małżeństwo zostało rozwiązane przez rozwód), krewnych lub powinowatych w linii prostej (np. dziecka, rodziców lub zięcia), krewnych bocznych do czwartego stopnia (np. swojej siostry lub bratanka) i powinowatych bocznych do drugiego stopnia (np. bratowej),
● sprawy osoby związanej z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli (nawet jeśli przysposobienie, opieka lub kuratela już ustały),
● sprawy, w której był lub jest jeszcze nadal pełnomocnikiem lub radcą prawnym jednej ze stron lub występował w niej jako prokurator,
● sprawy o odszkodowanie z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem, gdy brał udział w jego wydaniu,
● sprawy, w której w niższej instancji brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia (np. rozstrzygał sprawę w pierwszej instancji, a potem awansował i na skutek wniesionej apelacji sprawa trafia do niego do drugiej instancji),
● występuje w charakterze strony.
Podstawa prawna
Art. 48–531 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.).
OPINIA EKSPERTA
Lech Obara, radca prawny. Kancelaria Lech Obara i Współpracownicy
W niektórych sytuacjach sędzia zostaje wyłączony z mocy samego prawa. Natomiast w przypadkach nieprzewidzianych wprost w kodeksie postępowania cywilnego istnieje możliwość wyłączenia go na jego wniosek lub na wniosek strony postępowania. Instytucję tę reguluje art. 49 k.p.c. Należy wówczas powołać się na okoliczności wywołujące wątpliwości co do bezstronności sędziego na przykład na stosunki o charakterze emocjonalnym zarówno pozytywnym (przyjaźń, sympatia), jak i negatywnym (niechęć, nienawiść, skonfliktowanie). Podstawą do wyłączenia mogą być również osobiste powiązania gospodarcze: majątkowe, kredytowe.
Gdy strona składa wniosek o wyłączenie sędziego, to powinna przytoczyć konkretne okoliczności, na podstawie których wyraża uzasadnioną obawę braku bezstronności sędziego. Mogą one dotyczyć stosunków pozasądowych istniejących jeszcze przed wszczęciem postępowania sądowego, jak i okoliczności zaistniałych na poszczególnych etapach procesu czy też poszczególnych czynności procesowych. Zatem nawet oczywiście negatywny stosunek do jednej ze stron sporu może uzasadniać wniosek o wyłączenie takiego sędziego.