Córka i zięć pani Haliny mają dwoje własnych dzieci, ale postanowili adoptować kilkuletniego syna sąsiadki. Samotna matka wkrótce wyemigruje z kraju, a biologiczny ojciec – mimo że sąd ustalił jego ojcostwo – nie chce się nim zaopiekować. Pani Halina obawia się jednak, że ta decyzja może niekorzystnie wpłynąć na sytuację majątkową jej biologicznych wnucząt. – Czy adoptowane dziecko będzie miało takie same prawa do spadku jak ich biologiczne dzieci? Czy otrzyma spadek również po dalszych krewnych adopcyjnych rodziców – pyta
Do adopcji może dojść jedynie wtedy, gdy dziecko nie jest pełnoletnie. Po uprawomocnieniu się orzeczenia sądu o przysposobieniu wchodzi ono do rodziny przysposabiających i nabywa takie same prawa i obowiązki, jak gdyby było ich biologicznym dzieckiem. Powstaje więc między nimi taki sam stosunek jak między rodzicami i dziećmi. A to oznacza m.in., że dziecko adoptowane dziedziczy z mocy ustawy po osobach, które je przysposobiły.
Powołane zostaje do spadku w pierwszej kolejności i dziedziczy w równych częściach wraz z pozostałym przy życiu małżonkiem przysposabiającego i biologicznymi dziećmi. Gdy np. po zmarłym do spadku z mocy ustawy powołanych jest jego dwoje biologicznych dzieci, wdowa (lub wdowiec) i dziecko adoptowane, to każdy ma prawo do jednej czwartej schedy. Zawsze jednak majątek przypadający wdowie (wdowcowi) nie może być mniejszy niż jedna czwarta całości spadku. Przy większej liczbie dzieci biologicznych i adoptowanych zstępni dostaną mniejsze części, bo tylko trzy czwarte całości zostanie podzielone pomiędzy nich na równe części.
Na takich zasadach prawo do dziedziczenia po przysposabiających przysługuje przysposobionemu bez względu na wiek. Gdyby zmarł wcześniej niż adopcyjni rodzice, to dziedziczą po nich jego dzieci na takich samych zasadach jak biologiczne wnuki. Z kolei przysposabiający dziedziczy po przysposobionym tak jak gdyby był jego biologicznym rodzicem. W razie braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały jego majątek przypada przysposabiającym w częściach równych. Natomiast w razie braku zstępnych dziedziczy małżonek i osoby przysposabiające, a każdy z przysposabiających ma wówczas prawo do jednej czwartej spadku.
W opisany wyżej sposób odbywa się dziedziczenie ustawowe bez względu na to, czy doszło do adopcji pełnej czy niepełnej.
Jednak dziedziczenie po członkach rodziny przysposabiającego jest zależne od rodzaju adopcji. Na skutek adopcji pełnej następuje włączenie do rodziny, adoptowane dziecko nabywa obowiązki i prawa nie tylko w stosunku do swoich nowych rodziców, ale również do ich krewnych, np. biologicznych dzieci przysposabiających, które stają się jego rodzeństwem, a także do rodzeństwa przysposabiających, którzy stają się jego ciotkami i wujkami, ono z kolei będzie traktowane jak ich bratanek lub siostrzeniec. Krewni mają więc takie same prawa i obowiązki, jakie ciążyłyby na nich w stosunku do osoby urodzonej w małżeństwie przysposabiających. Potomstwo adoptowanego dziecka objęte zostanie automatycznie stosunkiem przysposobienia, tak jak byłoby to w rodzinie, w której nikt nikogo nie adoptował. Obowiązuje bowiem zasada, że skutki przysposobienia rozciągają się również na jego zstępnych. Jednocześnie ustają prawa i obowiązki dziecka w stosunku do biologicznych krewnych, a ich względem niego. Nie dziedziczy z ustawy po swoich biologicznych rodzicach, a także innych biologicznych krewnych (rodzeństwie, dziadkach ). Oni również po nim nie dziedziczą.
Przy adopcji niepełnej dziecko nie zostaje w pełni włączone do rodziny przysposabiającego, ale pozostaje nadal członkiem swojej biologicznej rodziny. Dlatego krewni rodziców adopcyjnych nie stają się automatycznie krewnymi dziecka. Nadal zachowuje ono więzi z biologiczną rodziną, ustaje jedynie władza rodzicielska naturalnych rodziców, a przejmują ją adopcyjni. Dziecko i jego zstępni nie dziedziczą więc po krewnych rodziców adopcyjnych, mają natomiast prawo do spadku po biologicznych krewnych (biologicznym rodzeństwie, naturalnych rodzicach, ciotkach, wujkach).
Jednakże biologiczni rodzice nie dziedziczą po dziecku, które zostało przez inną rodzinę adoptowane, ponieważ dziedziczą po nim osoby przysposabiające.
Można spisać testament
Inny podział spadku pomiędzy dzieci biologiczne i adoptowane możliwy jest jedynie wtedy, gdy spadkodawca sporządzi testament, niezależnie od tego, czy miała miejsce adopcja pełna, czy niepełna. Może w nim np. większy majątek pozostawić dzieciom biologicznym niż adoptowanym bądź zrobić na ich rzecz zapis windykacyjny obejmujący najbardziej wartościowe ruchomości i nieruchomości, a osobę przysposobioną pominąć, a nawet wydziedziczyć i pozbawić zachowku. Przyczyną wydziedziczenia nie może być jednak fakt, że została ona adoptowana, ale np. że dopuściła się względem spadkodawcy umyślnego przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu. Prawo spadkowe dopuszcza też sytuację odwrotną i testator może powołać do spadku wyłącznie przysposobionego, a pominąć biologicznych krewnych bądź też dla niego przeznaczyć w zapisie windykacyjnym najbardziej wartościowe przedmioty. Jeżeli jednak dziecko adoptowane zostanie pominięte w testamencie, ale nie zostanie w nim wydziedziczone, to ma prawo do zachowku od spadkobierców wskazanych w akcie ostatniej woli na takich samych zasadach jak dzieci biologiczne. Gdy z kolei tylko ono dziedziczy na mocy testamentu, to pominięte (ale nie wydziedziczone) dzieci biologiczne i wdowa (wdowiec) mogą od niego domagać się zachowku. Z tego tytułu powinien każdemu z nich wypłacić połowę udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Uprawnieni małoletni i niezdolni do pracy mają z tytułu zachowku prawo do dwóch trzecich swojego udziału spadkowego.
Podstawa prawna
Art.931, 936 i 937 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 121). Art. 121 ustawy z 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 788).