Przedsiębiorcy mogą w sposób sformalizowany poinformować prezesa UOKiK o ograniczającym konkurencję porozumieniu poprzez złożenie zawiadomienia dotyczącego podejrzenia stosowania praktyk ograniczających konkurencję albo poprzez złożenie wniosku o odstąpienie od wymierzenia lub obniżenie kary pieniężnej. Te dwa sposoby znacznie różnią się od siebie, przede wszystkim konsekwencjami dla podmiotu informującego o możliwym naruszeniu.

Zawiadomienie

Zawiadomienie dotyczące podejrzenia stosowania praktyk ograniczających konkurencję może złożyć każdy, kto chciałby poinformować prezesa urzędu o potencjalnych naruszeniach ustawy, nie tylko tych dotyczących zakazu zawierania porozumień ograniczających konkurencję, ale także nadużywania pozycji dominującej.
Zawiadamiającym może być więc nie tylko przedsiębiorca w rozumieniu ustawy (np. konkurent lub kontrahent uczestników praktyki), ale także osoba fizyczna czy organ administracji publicznej, bez względu na istnienie jakiegokolwiek interesu faktycznego czy prawnego.
Zawiadomienie powinno być sporządzone na piśmie i zawierać co najmniej takie elementy, jak wskazanie przedsiębiorcy, któremu zarzucane jest stosowanie praktyki, opis stanu faktycznego będącego podstawą zawiadomienia, uprawdopodobnienie naruszenia przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów lub Traktatu o funkcjonowaniu UE (wraz ze wskazaniem, o który przepis chodzi), a także dane identyfikujące zawiadamiającego.
W praktyce elementem zawiadomienia mogącym budzić największe trudności dla zawiadamiającego jest uprawdopodobnienie naruszenia przepisów ustawy.
Wymaga to bowiem takiego przedstawienia potencjalnie negatywnego działania, które da podstawy do podjęcia przez prezesa urzędu dalszych działań w sprawie. W przypadku ograniczających konkurencję porozumień będzie to przede wszystkim uwiarygodnienie istnienia uzgodnienia (konsensusu, zbieżności woli) pomiędzy niezależnymi przedsiębiorcami.
Zawiadamiający powinien zatem nie tylko szczegółowo opisać, na czym polegało zakazane porozumienie (np. ustalanie cen, podział rynku), ale również przedstawić dowody uzasadniające stawiane przez siebie tezy. Chodzi tu przede wszystkim o dowody potwierdzające, że pomiędzy stronami doszło do określonej komunikacji – przedstawienia propozycji zawarcia porozumienia i wyrażania na nią (nawet milczącej) zgody.



Wniosek

Odmiennie od zawiadomienia, wniosek o odstąpienie od wymierzenia lub obniżenie kary pieniężnej (nazywany także wnioskiem leniency) może złożyć tylko przedsiębiorca będący stroną ograniczającego konkurencję porozumienia (nie można składać wniosków leniency w sprawach nadużywania pozycji dominującej).
Przedsiębiorca taki przez to, że faktycznie uczestniczył w działaniach sprzecznych z ustawą, występuje w charakterze swoistego świadka koronnego – w złożonym wniosku szczegółowo relacjonuje przebieg porozumienia (kto w nim uczestniczył, jak długo, jakich produktów lub usług ono dotyczyło oraz jaki był cel takich działań).
Dodatkowym obowiązkiem ciążącym na wnioskodawcy jest współpraca z prezesem urzędu w toku całego postępowania, polegająca przede wszystkim na dostarczaniu niezwłocznie wszelkich informacji i dowodów, które posiada, albo może posiadać, a także niepodejmowaniu jakichkolwiek działań utrudniających postępowanie, takich jak np. niszczenie, fałszowanie czy ukrywanie określonych dowodów lub informacji.
Wnioskodawca musi także zaprzestać antykonkurencyjnych działań najpóźniej w dniu poinformowania prezesa urzędu o istnieniu porozumienia. W zamian za dostarczone informacje, w przypadku wszczęcia postępowania antymonopolowego, wnioskodawca może być całkowicie zwolniony z kary pieniężnej grożącej za udział w porozumieniu (o ile jako pierwszy złożył wniosek leniency i spełnia przesłanki przewidziane w ustawie).
Każdy następny wnioskodawca może liczyć na redukcję wymiaru kary (również po spełnieniu pozostałych przesłanek wskazanych w ustawie), której wysokość jest uzależniona od kolejności zgłoszenia.
We wniosku leniency przedsiębiorca powinien w sposób jasny i wyraźny przyznać się do udziału w porozumieniu, co przekłada się na unikanie w opisie porozumienia zwrotów nieostrych (jak: „być może”, „wydaje się” itd.), gdyż te znacznie osłabiają wartość złożonego przez przedsiębiorę oświadczenia. Wnioskodawca nie powinien również przedstawiać informacji niejasnych i sprzecznych (takich, które z jednej strony potwierdzają, a z drugiej zaprzeczają jego udziałowi w porozumieniu). Wszelkie przedstawione dowody i informacje powinny być zatem przekonujące i pomocne w wykazaniu (udowodnieniu) przez prezesa urzędu istnienia praktyki.
Za szczególnie pożądane uznaje się wszelkie dowody z okresu istnienia porozumienia (np. protokoły spotkań, notatki, wiadomości e-mail itp.), nawet jeżeli są to tylko projekty pism czy adnotacje na innych dokumentach, gdyż obrazują one najdokładniej rzeczywisty przebieg zdarzeń. Waga dowodowa takich dokumentów może zależeć przede wszystkim od okoliczności ich powstania, a także ich adresatów i nadawców.
Istotne znaczenie może mieć dla organu antymonopolowego również sam opis porozumienia, na który mogą składać się relacje pracowników zaangażowanych w zmowę. Osoby, które faktycznie uczestniczyły w porozumieniu (brały udział w spotkaniach, negocjacjach czy wymianie informacji), mogą dostarczyć organowi informacji niewynikających z żadnych dokumentów i tym samym umożliwić dokonanie prawidłowych ustaleń w sprawie.

Anna Sekinda-Maicka, radca prawny, departament ochrony konkurencji UOKiK