Zgodnie z kodeksem rodzinnym i opiekuńczym każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd orzekł separację, jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny rozkład pożycia. Jednakże separacja jest niedopuszczalna, gdy mogłoby przez to ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci albo gdy separacja byłaby sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Kwestie dotyczące separacji zostały uregulowane w szczególności w dziale V kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (skrót: kro) w art. 611-616. Zgodnie z owym kodeksem każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd orzekł separację, jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny rozkład pożycia. Jednakże, jeśli w danej sytuacji pojawia się zagrożenie, że wskutek separacji miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci albo gdy separacja byłaby sprzeczna z zasadami współżycia społecznego - wówczas orzeczenie jej jest niedopuszczalne. Jeżeli małżonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci, wówczas sprawa jest znacznie prostsza i sąd może orzec separację na podstawie zgodnego żądania małżonków. Jeżeli jeden z małżonków żąda orzeczenia separacji, a drugi orzeczenia rozwodu i żądanie rozwodu jest w ocenie sądu zasadne, wówczas sąd - zgodnie z kodeksem - orzeka rozwód. Jeżeli jednak orzeczenie rozwodu nie jest dopuszczalne (np. z powodu zagrożenia dobra wspólnych małoletnich dzieci), a żądanie orzeczenia separacji jest uzasadnione, sąd orzeka wtedy separację.

Orzekając separację na podstawie zgodnego żądania małżonków, sąd nie orzeka o winie rozkładu pożycia. W tym wypadku następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy. Jednakże, gdy nie ma zgodnego żądania małżonków, wówczas sąd orzeka o winie.

Orzeczenie separacji ma zasadniczo skutki takie jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód (art. 614. § 1 kodeksu). Istotną jednak różnicą jest to, że małżonek pozostający w separacji nie może zawrzeć ponownego małżeństwa (co jest możliwe po rozwodzie). Ponadto małżonek w separacji, który wskutek zawarcia małżeństwa zmienił swoje dotychczasowe nazwisko (np. panieńskie na nazwisko męża), nie może w czasie separacji powrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa.

Jak przeprowadzić rozwód ponosząc najmniejsze koszty

Wspólne dzieci

W wyroku orzekającym separację sąd rozstrzyga także o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i kontaktach rodziców z dzieckiem oraz orzeka, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Sąd uwzględnia pisemne porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. Kodeksową zasadą jest, że rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia.

Obowiązek pomocy wzajemnej

Kodeks rodzinny stanowi, że jeżeli wymagają tego względy słuszności, małżonkowie pozostający w separacji zobowiązani są do wzajemnej pomocy.

Małżonek w separacji, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego. Jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a separacja pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.

Unieważnienie małżeństwa w ekspresowym tempie

Majątek

Orzeczenie separacji powoduje powstanie między małżonkami rozdzielności majątkowej (art. 54. § 1), co oznacza, że od tego momentu mają dwa odrębne majątki. Z kolei z chwilą zniesienia separacji (przywrócenia stanu małżeńskiego) powstaje między małżonkami z powrotem ustawowy ustrój majątkowy (wspólnota majątkowa). Choć na zgodny wniosek małżonków, sąd orzeka o utrzymaniu między małżonkami rozdzielności majątkowej.

Nie trzeba rozwodu, aby wyegzekwować świadczenia

Zniesienie separacji

Zakończenie separacji nazywane jest w języku prawa zniesieniem i jest orzekane przez sąd rodzinny na zgodne (obustronne) żądanie małżonków. Z chwilą zniesienia separacji ustają także jej skutki, w tym m.in. kończy się okres rozdzielności majątkowej. Znosząc separację, sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem małżonków.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (zobacz tekst ujednolicony), w szczególności art. 611-616