Kolokwia i sprawdziany służące weryfikacji postępów w szkoleniu są dowodem na to, że aplikant zaznajomił się z całokształtem pracy notariusza i z czynnościami sądów.

Aplikantka wystąpiła do Rady Izby Notarialnej (RIN) z wnioskiem o wydanie jej zaświadczenia o odbyciu aplikacji. Problem jednak w tym, że prawniczka przystąpiła do kolokwiów, które odbywały się w ramach szkolenia, ale ze wszystkich dostała ocenę niedostateczną. RIN odmówiła jej więc wydania zaświadczenia. Wskazała, że wydanie zaświadczenia jest potwierdzeniem pewnego stanu prawnego, czyli odbycia aplikacji notarialnej, co wymaga ustalenia, że w ciągu 2 lat i 6 miesięcy od jej rozpoczęcia, pobierając praktyczną naukę zawodu pod kierunkiem patrona, odbywając praktyki sądowe oraz uczestnicząc w szkoleniach – aplikantka opanowała dziedziny prawa objęte szkoleniem w stopniu, który umożliwi jej przystąpienie do egzaminu zawodowego. W tym celu izba właśnie przeprowadza kolokwia i sprawdziany. Dopiero zatem ich zdanie pozwala uznać, że aplikacja została odbyta. Prawniczka odwołała się do Krajowej Rady Notarialnej, ale ta utrzymała w mocy uchwałę. KRN wskazała, że przesłanką otrzymania zaświadczenia o odbyciu aplikacji jest jej ukończenie, czyli wywiązanie się przez aplikanta z obowiązków przewidzianych programem aplikacji, w tym zdanie kolokwiów, celem potwierdzenia podnoszenia poziomu wiedzy. Sprawa ze skargi aplikantki trafiła do sądu.

Interpretacja prawa

Wojewódzki sąd administracyjny uwzględniając skargę uznał stanowisko samorządu łączące wydanie zaświadczenia o odbyciu aplikacji ze zdaniem kolokwiów jako warunku wydania dokumentu za sprzeczne z ustawą Prawo o notariacie (Dz.U. 1991 nr 22 poz. 91 ze zm.). WSA zauważył, że przepisy ustawy nie przewidują odmowy wydania zaświadczenia w przypadku niezaliczenia kolokwium czy sprawdzianu. Innymi słowy, aby ukończyć aplikację i otrzymać zaświadczenie o jej odbyciu nie jest konieczne uzyskanie pozytywnych wyników ze wszystkich kolokwiów przeprowadzanych w trakcie aplikacji.

W ocenie WSA skarżąca spełniła wszystkie prawem przewidziane warunki wymagane do uzyskania zaświadczenia, czyli odbyła wymagane Prawem o notariacie i rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z 22 grudnia 2005 r. szkolenia zawodowe, seminaryjne oraz praktyki, a także uzyskała pozytywne opinie patrona i sędziów, zaś aplikacja trwała wymagane dwa lata i sześć miesięcy. Stosownie do art. 217 par. 2 pkt 2 kodeksu postępowania administracyjnego w związku z art. 72 par. 2 Prawa o notariacie aplikantowi, który odbył aplikację notarialną, rada właściwej izby notarialnej wydaje zaświadczenie o odbyciu aplikacji. Sąd podkreślił, że ani Prawo o notariacie, ani rozporządzenie ministra nie przewidywały skutku w postaci uznania nieukończenia (nieodbycia) aplikacji w przypadku niezaliczenia kolokwiów czy sprawdzianów. W konsekwencji sąd uznał, że zaskarżone uchwały naruszyły prawo. KRN zaskarżyła wyrok.

Sposób dochodzenia do wiedzy

Naczelny Sąd Administracyjny uchylił wyrok. Wskazał, że w licznych wyrokach w sprawach dotyczących odmowy wydania zaświadczenia o odbyciu aplikacji notarialnej, NSA konsekwentnie zajmował stanowisko, że w sytuacji niezaliczenia w toku aplikacji kolokwiów przewidzianych jej programem organ samorządu jest uprawniony do odmowy wydania zaświadczenia o odbyciu aplikacji notarialnej (wyrok NSA z 2 października 2014 r., sygn. akt II GSK 1206/13; wyrok NSA z 30 lipca 2014 r., sygn. akt II GSK 803/13; wyrok z 21 października 2014 r., sygn. akt II GSK 1385/13). NSA rozpoznający tę sprawę podzielił to stanowisko. Stwierdził, że na gruncie regulacji prawnej dotyczącej odbywania aplikacji notarialnej nie da się wykluczyć całkowicie możliwości odmowy wydania zaświadczenia o odbyciu aplikacji, nawet jeżeli ustawa - Prawo o notariacie nie przewiduje odpowiednich regulacji dotyczących wprost skutków tej odmowy. Ustawową podstawę do odmowy wydania takiego zaświadczenia stanowi art. 219 k.p.a. To zaś, czy na tej podstawie jest dopuszczalna odmowa wydania zaświadczenia o odbyciu aplikacji z powodu niezaliczenia kolokwium zależy od stanowiska co do tego, jak na gruncie obowiązujących przepisów należy rozumieć aplikację notarialną i co za tym idzie – kiedy można mówić o jej odbyciu.

W ocenie NSA, aplikacja notarialna nie polega wyłącznie na praktyce aplikanta u notariusza i w sądach. Aplikacja nie jest tylko przyuczeniem do wykonywania zawodu notariusza. Poza praktycznymi zajęciami, aplikacja obejmuje również dokształcanie, uzupełnianie wiedzy prawniczej na zajęciach teoretycznych organizowanych przez radę na podstawie programu ustalonego przez KRN na mocy upoważnienia ustawowego zawartego w art. 40 par. 1 pkt 9 Prawa o notariacie. O dokształcaniu, jako elemencie aplikacji notarialnej mówią również przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 grudnia 2005 r. Z przepisów dotyczących aplikacji notarialnej wynika również, że odbycie aplikacji nie oznacza samego „bycia" na aplikacji, tj. obecności na zajęciach. Zdaniem NSA, nie mają więc podstaw prawnych twierdzenia, że co prawda przepisy dopuszczały przeprowadzenie kolokwium, ale negatywny wynik nie ma żadnego znaczenia i nie stoi na przeszkodzie wydania zaświadczenia.

NSA nie podziela też poglądu, że ostatecznym kryterium przydatności do zawodu notariusza jest tylko egzamin notarialny. Ustawodawca wprowadził dla kandydata na notariusza obowiązek odbycia aplikacji i jednocześnie przewidział na zasadzie wyjątków odstępstwa od tego sposobu uzyskania kwalifikacji zawodowych. Dla ustawodawcy równie ważny jest stan przygotowania prawniczego do wykonywania zawodu notariusza w chwili przystąpienia do egzaminu notarialnego, jak i sposób dochodzenia do tej wiedzy. Gdyby było inaczej, aplikacja notarialna, rozumiana tylko jako możliwość uczestniczenia w zajęciach programowych byłaby zbędna. Kolokwia i sprawdziany służące weryfikacji postępów w szkoleniu nie stanowią więc osobnej, nieprzewidzianej w ustawie przesłanki odbycia aplikacji notarialnej, lecz są jedynie środkiem dowodowym, umożliwiającym stwierdzenie, że aplikant zaznajomił się z całokształtem pracy notariusza i z czynnościami sądów.

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 19 maja 2016 r., sygn. akt II GSK 2403/14