Okoliczności wyłączenia sędziego powinny być pojmowane szeroko. Mogą one wynikać zarówno ze stosunku osobistego pomiędzy sędzią a stroną, jak również mogą to być wszelkie okoliczności obiektywne dające podstawę powstania wątpliwości co do bezstronności sędziego.

Fundacja wniosła do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu skargę na bezczynność Okręgowej Rady Adwokackiej we Wrocławiu w sprawie udostępnienia informacji publicznej dotyczącej umowy cywilnoprawnej zawartej w 2013 r. przez samorząd adwokacki z sędzią Jolantą Sikorską. Przedmiotem tej umowy było odpłatne prowadzenie przez sędzię zajęć z aplikantami adwokackimi. Następnie, orzekający w WSA we Wrocławiu sędziowie, a konkretnie 39 sędziów, złożyło stosowne oświadczenia i wnieśli o wyłączenie ich od rozpoznania sprawy, na podstawie art. 19 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r., poz. 270, z późn. zm.). Jako przesłankę wyłączenia wskazali fakt zatrudnienia w WSA we Wrocławiu sędzi Jolanty Sikorskiej, której dotyczy informacja żądana przez fundację. Okoliczność ta może - zdaniem sędziów - wywołać wątpliwości co do ich bezstronności. Sama zainteresowana również wniosła o jej wyłączenie od orzekania w tej sprawie.

Naczelny Sąd Administracyjny wyznaczył do rozpoznania wniosków o wyłączenie sędziów WSA w Opolu. Ten uznał, że wnioski zasługują na uwzględnienie. Wyjaśnił, że instytucja wyłączenia sędziego od rozpoznania sprawy stanowi gwarancję konstytucyjnego prawa do bezstronnego sądu i sprowadza się do eliminowania przyczyn, które mogą powodować powstanie wątpliwości co do bezstronności i obiektywizmu sędziego w konkretnej sprawie. Stwarza tym samym warunki umożliwiające każdej stronie postępowania rozpatrzenie jej sprawy przez niezależny, obiektywny i niezawisły sąd.

Przyczyny wyłączenia z mocy ustawy enumeratywnie i wyczerpująco wymienione zostały w art. 18 P.p.s.a. Niezależnie od nich, w myśl art. 19 P.p.s.a., sąd może wyłączyć sędziego na jego żądanie lub na wniosek strony. Podstawą uwzględnienia wniosku lub żądania o wyłączenie sędziego jest istnienie okoliczności mogącej wywołać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności sędziego w danej sprawie. Sędzia powinien przy tym zawiadomić sąd o zachodzącej podstawie swojego wyłączenia i wstrzymać się od udziału w sprawie.

Ustawodawca nie wskazuje jednak w przepisach, jakiego rodzaju okoliczności mogłyby uzasadniać podejrzenie braku bezstronności sędziego i tym samym pozwalać na wyłączenie sędziego od rozpoznania konkretnej sprawy. W konsekwencji przyjąć trzeba, że zasadność wniosku lub żądania o wyłączenie zależna będzie od okoliczności faktycznych, jakie w każdym konkretnym przypadku mogą mieć wpływ na sposób prowadzenia postępowania przez sędziego. Okoliczności te powinny być pojmowane szeroko. Mogą one wynikać ze stosunku osobistego pomiędzy sędzią a jedną ze stron postępowania, charakteryzującego się przede wszystkim istnieniem więzi emocjonalnej. Ponadto mogą być to wszelkie okoliczności obiektywne dające podstawę powstania wątpliwości co do bezstronności sędziego. Muszą być jednak one realne, a nie potencjalne. Te konkretne okoliczności mogą jednak powodować powstanie wątpliwości co do bezstronności sędziego nie tylko u samych stron postępowania sądowego, ale także u podmiotów spoza tego postępowania.

W tej sprawie, podnoszona we wszystkich oświadczeniach sędziów okoliczność orzekania w WSA we Wrocławiu sędzi Sikorskiej, co do której fundacja żąda informacji uzasadnia wyłączenie sędziów orzekających w WSA we Wrocławiu od rozpoznania tej sprawy, w tym sędzi objętej wnioskowaną informacją. Okoliczność ta może bowiem wywoływać, nawet jeśli nie u samych stron postępowania, to u zewnętrznego obserwatora, wątpliwość co do bezstronności i obiektywizmu tych sędziów przy orzekaniu co do wniesionej skargi. Istnienie relacji w kontaktach służbowych i wspólne środowisko pracy sędziów może ponadto spowodować negatywną ocenę działalności sądu w społeczności lokalnej, co godzi w dobro wymiaru sprawiedliwości i poczucie sprawiedliwości społecznej.

Postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu z 28 września 2015 r., sygn. akt II SO/Op 34/15