Agnieszka Łopatka, studentka V roku prawa na Wydziale Prawa i Administracji UW, absolwentka Szkoły Prawa Niemieckiego UW

Prawo polskie nie zezwala na świadczenie pomocy prawnej w formie spółki kapitałowej
(art. 4a ustawy z 1982 roku - Prawo o adwokaturze oraz art. 8 ust. 1 ustawy z 1982 roku
o radcach prawnych). W wielu innych krajach europejskich (Francja, Niemcy, Austria, Belgia, Holandia, Wielka Brytania) jest to jednak dopuszczalne, zaś w krajach skandynawskich powszechne. Od niedawna zakładanie adwokackich spółek kapitałowych (Anwalts-AG) możliwe jest również w Szwajcarii. Pierwsza pozytywne decyzje w tym zakresie zostały podjęte przez komisje adwokackie właściwe dla kantonów Obwalden i Zurych w 2006 roku. Wskazano w nich warunki, które muszą zostać spełnione, aby adwokaci wykonujący zawód w formie spółki akcyjnej zachowali kontrolę nad spółką oraz pełną niezależność (która jest uważana za konieczną przesłankę wpisu adwokata do rejestru). Co najmniej 3/4 głosów na walnym zgromadzeniu powinno przysługiwać osobom posiadającym uprawnienia do wykonywania zawodu adwokata, którzy powinni ponadto stanowić ponad połowę członków rady administracyjnej (Verwaltungsrat – w szwajcarskim prawie spółek przyjęto system określany jako quasi-monistyczny), której przewodniczącym może być tylko adwokat. Kontrola nad spółką musi pozostać w rękach adwokatów przez cały czas jej trwania, co zapewnić mają takie sposoby ograniczenia zbywalności akcji, jak zastrzeżenia winkulacyjne. Wszystkie akcje spółki muszą być akcjami imiennymi. Przedmiotem działalności spółki może być tylko świadczenie pomocy prawnej. Konieczność spełnienia tych warunków, odnoszących sie przede wszystkim do wewnętrznej struktury spółki, została wskazana w uchwałach podjętych przez właściwe organy w innych kantonach. Można stwierdzić, iż wprowadzone zmiany spotkały sie z pozytywną reakcją ze strony środowisk prawniczych, zaś liczba adwokackich spółek akcyjnych ciągle rośnie. Tylko w kantonie Zurych, od października 2006 roku, wpisano ich do rejestru ponad dwadzieścia, przy czym na zmianę formy prawnej zdecydowały się dwie największe spółki adwokackie w regionie. Mimo że dopuszalność świadczenia pomocy prawnej również w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (Anwalts-GmbH) nie budzi żadnych wątpliwości, ich liczba jest niewielka.

Odmiennie przedstawia się sytuacja w Niemczech. Od początku lat 90-tych, gdy po raz pierwszy zgłoszono w doktrynie postulat potrzeby umożliwienia prowadzenia działalności adwokackiej w formie spółki kapitałowej, dyskusja dotyczyła nie spółki akcyjnej, lecz spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Reakcją na postulaty zgłaszane w piśmiennictwie było przełome orzeczenie BayOLG (Bayerisches Oberstes Landesgericht) z dn. 24.11.1994 roku, w którym sąd w Monachium potwierdził, iż obowiązujące przepisy niemieckiego prawa o adwokaturze (BRAO - Bundesrechtsanwaltsordnung - ustawa z 1959 roku ) nie sprzeciwiają się wpisaniu adwokackiej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością do rejestru handlowego. Sąd za podstawę rozważań przyjął art. 12 Konstytucji Federalnej, gwarantujący wolność wykonywania zawodu, a następnie uznał możliwość pogodzenia charakteru profesji adwokata jako wolnego zawodu o szczególnym znaczeniu społecznym ze strukturą spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Ten sam sąd sześć lat później wydał analogiczne orzeczenie dotyczące spółki akcyjnej (orzeczenie BayOLG z dn. 27.03.2000 roku). O ile jednak adwokacka spółka akcyjna nie została dotychczas uregulowana w ustawie, już od dziesięciu lat obowiązują przepisy dotyczące zakładania i funkcjonowania adwokackich spółek z ograniczoną odpowiedzialnością (§§ 59c-59m BRAO). Celem ich wprowadzenia była konieczność modyfikacji ogólnych zasad prawa spółek z ograniczoną odpowiedzialnością w taki sposób, aby uwzględnić specyfikę Anwalts-GmbH, w której na plan pierwszy wysuwa się konieczność podkreślenia szczególnej więzi łączącej adwokata z klientem, a co za tym idzie, zagwarantowania niezależności adwokatów i poszanowania tajemnicy zawodowej.

Interesujące jest to, iż mniej więcej w tym samym czasie, kiedy ustawodawca niemiecki zdecydował się na wprowadzenie przepisów dotyczących Anwalts-GmbH, ustawodawca polski wybrał zupełnie inny kierunek, uchylając art. 24 ustawy o działalności gospodarczej z 1988 roku, zgodnie z którym adwokaci oraz radcowie prawni mogli świadczyć pomoc prawną również w formie spółki kapitałowej (z zastrzeżeniem, iż tylko w zakresie spraw wynikających z zakresu działalności gospodarczej oraz w stosunku do podmiotów gospodarczych). Zmiany wprowadzone w 1997 roku całkowicie wykluczyły możliwość wykonywania zawodu adwokata lub radcy prawnego w formie spółki kapitałowej, zastrzegając ją jedynie dla spółek cywilnych, jawnych, partnerskich oraz komandytowych.

Od kilku lat dostrzega się konieczność dostosowania polskiego rynku usług prawniczych do nowych realiów oraz zwiększenia zdolności konkurencyjnej polskich kancelarii. W tym kontekście znaczną rolę mogłyby odegrać właśnie spółki kapitałowe. Warto przy tym wspomnieć, iż ostatni Krajowy Zjazd Adwokatury, który odbył się w listopadzie 2007 roku, zobowiązał Naczelną Radę Adwokacką do podjęcia prac nad możliwością prowadzenia działalności adwokackiej w formie spółki kapitałowej (pkt. 6.8 uchwały nr 1 IX Krajowego Zjazdu Adwokatury).