Trwają prace w zakresie nowelizacji ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich, której celem jest stworzenie RPO właściwej podstawy prawnej do wykonywania zadań polegających na pełnieniu roli Krajowego Mechanizmu Prewencji.

Projekt powierza Rzecznikowi Praw Obywatelskich kompetencje z zakresu wykonywania Krajowego Mechanizmu Prewencji określone w Protokole Fakultatywnym do Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania.
Protokół Fakultatywny został przyjęty przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w Nowym Jorku w dniu 18 grudnia 2002 r. Na podstawie ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o ratyfikacji Protokołu Fakultatywnego do Konwencji, Prezydent RP dokonał jego ratyfikacji.
Na poziomie krajowym Protokół Fakultatywny zobowiązuje każde Państwo- Stronę do utworzenia i funkcjonowania krajowego mechanizmu prewencyjnego. Na podstawie uchwały Rady Ministrów Nr 144/2005 z dnia 25 maja 2005 r. wykonanie zadań krajowego mechanizmu prewencji powierzone zostało Rzecznikowi Praw Obywatelskich
W związku z funkcjonowaniem powyższego Mechanizmu, ustawowego uregulowania wymagają kompetencje Rzecznika Praw Obywatelskich, dopuszczalność przetwarzania danych osobowych w ramach Krajowego Mechanizmu Prewencji oraz określenie źródeł jego finansowania.

Przetwarzanie danych osobowych przez RPO

W odniesieniu do Krajowego Mechanizmu Prewencji szczególnego znaczenia nabiera właściwe przetwarzanie danych wrażliwych osób pozbawionych wolności, o których mowa w art. 27 ust. 1 ustawy o ochronie danych osobowych. W aktualnym stanie prawnym Protokół Fakultatywny oraz ustawa o Rzeczniku Praw Obywatelskich bezpośrednio nie przewidują ich gromadzenia, jednakże należy stwierdzić, iż pozostają one niezbędne dla prawidłowego wykonywania zadań Krajowego Mechanizmu Prewencji np. zbierania danych o stanie zdrowia osadzonych i orzeczonych wobec nich karach.
Jak czytamy w uzasadnieniu do projektu, w związku z brakiem podstaw w aktualnym stanie prawnym Rzecznik jest zmuszony do zaprzestania przetwarzania danych wrażliwych dotyczących osób pozbawianych wolności, czego konsekwencją będzie niewykonywanie przez Polskę zadań Krajowego Mechanizmu Prewencji. W związku z powyższym występuje konieczność zmian ustawowych, które umożliwią przetwarzanie danych wrażliwych w ramach Mechanizmu, z pełnym zagwarantowaniem praw i wolności osób, których one dotyczą.

Nowe uprawnienia RPO w ramach Krajowego Mechanizmu Prewencji

W zakresie przepisów kompetencyjnych projekt nowelizacji przewiduje wykonywanie przez Rzecznika zadań Krajowego Mechanizmu Prewencji oraz przyznaje środki w celu realizacji tego zadania. Oprócz tego proponuje się przyznanie Rzecznikowi nowych rodzajów uprawnień, związanych ze specyfiką funkcjonowania KMP w tym możliwości odbywania spotkań z osobami pozbawionymi wolności, bez obecności świadków, co ma zapewnić pełną swobodę ich wypowiedzi podczas rozmowy z Rzecznikiem.
Projekt przewiduje także możliwość rejestrowania dźwięku lub obrazu, w celu dokumentowania warunków osadzenia oraz ewentualnych skutków traktowania osób pozbawionych wolności. W przypadku jeżeli nagrywaniu będą podlegały osoby pozbawione wolności, wymagane będzie uzyskanie ich zgody w tym zakresie.

Pozostałe uprawnienia Rzecznika Praw Obywatelskich

Oprócz wykonywania zadań Krajowego Mechanizmu Prewencji Rzecznikowi projekt przyznaje także prawo do badania okoliczności nadzwyczajnych z udziałem osób pozbawionych wolności. Projekt nowelizacji wprowadza ponadto podstawę prawną do przetwarzania danych wrażliwych przez Rzecznika oraz organy/podmioty biorące udział w badaniu wypadków nadzwyczajnych.
Rzecznik uzyskuje również prawo do przetwarzania wspomnianych danych dla realizacji swoich zadań ustawowych, natomiast podmioty przeprowadzającego na jego żądanie badanie mają podstawę do ich zgromadzenia dla potrzeb wykonywanego badania.
Zgodnie z projektem noweli ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich Krajowy Mechanizm Prewencji będzie finansowany z budżetu państwa.
Stanowisko Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka w zakresie nowelizacji ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich
Helsińska Fundacja Praw Człowieka przedstawiła stanowisko w sprawie projektu nowelizacji ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich (druk senacki nr 1075). Fundacja pozytywnie ocenia fakt, iż projektowana nowelizacja ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich stanowi pełną realizację zobowiązań wynikających z protokołu fakultatywnego.
Ponadto Helsińska Fundacja Praw Człowieka podziela opinię przedstawioną przez Generalnego Inspektora Danych Osobowych o pilnej konieczności zmian ustawowych umożliwiających RPO przetwarzanie danych osobowych nie tylko na potrzeby Krajowego Mechanizmu Prewencji, ale również działań podejmowanych przez Rzecznika w ramach realizacji innych celów ustawowych.

Paulina Szewioła

źródło: Projekt ustawy o zmianie ustawy Rzeczniku Praw Obywatelskich (druk senacki nr 1075)

Zobacz także:

Większe uprawnienia GIODO już wkrótce wchodzą w życie

RPO w sprawie ograniczeń egzekucyjnych dłużników

RPO w obronie praw spółdzielców