Rząd przyjął projekt nowelizacji ustawy Prawo o adwokaturze, ustawy o radcach prawnych, oraz ustawy Prawo o notariacie. Konieczność ich zmiany wynika z treści wyroków Trybunału Konstytucyjnego, w których TK zakwestionował niektóre przepisy powyższych ustaw
Trybunał Konstytucyjny (TK) wydał trzy wyroki, dnia 19 kwietnia 2006 r., 8 listopada 2006 r. oraz 26 marca 2008 r., w których stwierdził niezgodność z Konstytucją niektórych przepisów ustaw - Prawo o adwokaturze, o radcach prawnych i Prawo o notariacie.
Założenia projektu
Niniejszy projekt zawiera zatem przepisy dostosowujące ustawy - Prawo o adwokaturze, o radcach prawnych oraz Prawo o notariacie do sytuacji prawnej zaistniałej po wejściu w życie wyżej wymienionych wyroków – w zakresie, w jakim stwierdzono niezgodność z Konstytucją.
Przyjęta ustawa przewiduje nowy katalog osób, które mogą uzyskać wpis na listę adwokatów oraz radców prawnych bez konieczności zdawania egzaminu zawodowego i odbywania aplikacji. Są nimi osoby, które legitymują się odpowiednio wysokim poziomem wiedzy w dziedzinie nauk prawnych oraz posiadają praktykę zawodową w innych zawodach prawniczych.
Powyższa zmiana wyeliminowała zastrzeżenia Trybunału Konstytucyjnego zawarte w orzeczeniach, dotyczące dopuszczenia do wykonywania zawodu adwokata lub radcy prawnego osób, które nie posiadają praktyki prawniczej.
W stosunku do osób, które zajmowały stanowisko sędziego, prokuratora lub wykonywały zawód adwokata (lub odpowiednio radcy prawnego) albo notariusza, zrezygnowano ze wskazania minimalnego okresu wykonywania określonego zawodu, jako koniecznej przesłanki wpisu na listę. Wcześniejsze przepisy, zgodnie z którymi wymagana była trzyletnia praktyka zawodowa w określonym zawodzie prawniczym nie znajdowały racjonalnego uzasadnienia, a stanowiły jedynie sztuczną przeszkodę utrudniającą zmianę zawodu prawniczego. Skonstruowane regulacje ustalają przesłanki do uzyskania wpisu na listę adwokatów i radców prawnych bez konieczności odbycia aplikacji.
W ustawie określono wymogi, jakie stawiane są osobom, które uzyskują uprawnienie do wpisu na listę adwokatów (radców prawnych) po odbyciu aplikacji adwokackiej (radcowskiej).
Zmiany wprowadzone przez przyjętą ustawę pozwalają na uzyskanie wpisu na listę adwokata lub radcy prawnego osobom, które okres praktyki zawodowej odbywały na różnych stanowiskach (ale łącznie 3 lata) tj. asesora sądowego, asesora prokuratorskiego, referendarza sądowego, starszego referendarza sądowego, aplikanta sądowego, aplikanta prokuratorskiego, aplikanta sądowo-prokuratorskiego, asystenta sędziego, asystenta prokuratora czy wykonując pracę w kancelarii prawnej.
Kolejną grupę osób, której ustawa przyznaje uprawnienie do wpisu na listę adwokatów czy radców prawnych bez obowiązku odbycia aplikacji stanowią doktorzy nauk prawnych, którzy w okresie 5 lat przed złożeniem wniosku o wpis na listę adwokatów przez okres co najmniej 3 lat wykonywały wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związane ze świadczeniem pomocy prawnej
Ustawa przyznaje możliwość zdawania egzaminu adwokackiego, lub radcowskiego bez obowiązku odbycia aplikacji także osobom, które po ukończeniu wyższych studiów prawniczych przez okres co najmniej 5 lat w okresie nie dłuższym niż 10 lat przed złożeniem wniosku o dopuszczenie do egzaminu na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej wykonywały czynności bezpośrednio związane ze świadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radcę prawnego w kancelarii adwokackiej, zespole adwokackim, spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej.
Ustawa wprowadza nową nazwę egzaminu na aplikacje adwokacką, radcowską i notarialną, zastępując dotychczasową nazwę „egzamin konkursowy” nazwą „egzamin wstępny”. Nazwa „egzamin konkursowy” nie jest adekwatna do obecnego stanu prawnego, gdyż o konkursowym charakterze egzaminu można mówić wówczas, gdy jest z góry określona liczba miejsc, w związku z czym do przyjęcia kandydata potrzebne jest osiągnięcie przez niego odpowiednio wysokiej lokaty na liście osób, które uzyskały pozytywne noty egzaminacyjne.
Zniesienie obowiązku praktyk
Zrezygnowano z egzaminowania z zakresu prawa finansowego, gdyż jest to dziedzina prawa o charakterze bardzo szczegółowym i jej znajomość powinna być dopiero przedmiotem szkolenia aplikantów, oraz zasad etyki zawodowej. Znajomość zasad etyki zawodowej powinna być przedmiotem szkolenia na aplikacji, a nie wyznacznikiem zaliczenia egzaminu wstępnego.
W przypadku egzaminu wstępnego na aplikację notarialną nie zrezygnowano z prawa finansowego, gdyż stanowi ono istotną część szkolenia w trakcie aplikacji notarialnej.
Generalnie celem tych zmian jest wprowadzenie zasady, zgodnie z którą, egzamin wstępny powinien być egzaminem, który weryfikuje ogólną wiedzę prawniczą zdobytą na studiach.
Przyjęta ustawa przesądza, iż egzamin wstępny na aplikację adwokacką i radcowską odbywa się w tym samym dniu i w konsekwencji na podstawie tego samego testu.
Wprowadzono również możliwość złożenia zgłoszenia o przystąpienie do egzaminu wstępnego przez osoby, które w dacie upływu terminu składania dokumentów nie przystąpiły jeszcze do egzaminu magisterskiego. Jest to wynikiem wielu postulatów środowisk studentów prawa. Wielokrotnie bowiem termin obrony pracy magisterskiej wyznaczany jest niezależnie od woli studenta.
Przepisem porządkującym jest także dodanie w ustawie – Prawo o adwokaturze i ustawie o radcach prawnych, daty rozpoczęcia aplikacji i wyznaczenie jej na 1 stycznia. Tym samym wyeliminowane zostaną sytuacje, w których aplikacja rozpoczynałaby się w różnych terminach, nie tylko w poszczególnych radach lub izbach, ale nawet odmiennie dla poszczególnych aplikantów.
Jedną z istotniejszych zmian jest wykreślenie przepisów dotyczących ogólnej zasady odbywania praktyk w toku aplikacji. Praktyka w sądzie lub prokuraturze czy innej instytucji publicznej i wykonywanie czynności, które w przyszłości nigdy nie będą należały do kompetencji adwokata lub radcy prawnego jest bezcelowa.
W odróżnieniu od obecnej konstrukcji egzaminu zawodowego, będzie on przeprowadzany wyłącznie w formie pisemnej i będzie składał się z pięciu części.
Dodatkowy termin egzaminu
Przyjęta ustawa zawiera przepisy przejściowe, które odnoszą się do odpłatności aplikacji adwokackiej i notarialnej.
Aplikanci adwokaccy i notarialni, którzy rozpoczęli aplikację przed wejściem w życie ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze i niektórych innych ustaw, odbywali aplikację bezpłatną. Wprowadzenie odpłatności aplikacji nie powinno ich zatem dotyczyć, zgodnie z zasadą ochrony praw nabytych. Jednocześnie uregulowano obowiązek zwrotu opłat rocznych za powyższe aplikacje.
Minister Sprawiedliwości uzyskał uprawnienie do wyznaczenia dodatkowego terminu egzaminu zawodowego, w zależności od terminów zakończenia aplikacji w poszczególnych okręgowych radach adwokackich, okręgowych izbach radców prawnych i izbach notarialnych.
Przyjęcie ustawy o zmianie ustawy - Prawo o adwokaturze, ustawy o radcach prawnych, oraz ustawy Prawo o notariacie wpłynie na rynek pracy i konkurencyjność gospodarki, gdyż poprzez poszerzenie dostępu do zawodów prawniczych zmniejszy bezrobocie, oraz zwiększy konkurencyjność na rynku usług prawniczych. Celem zawartych w ustawie rozwiązań jest umożliwienie jak najszerszej grupie osób, które legitymują się doświadczeniem zawodowym, dostępu do zawodu adwokata lub radcy prawnego.
Egzaminy na aplikacje
TK stwierdził zgodność z Konstytucją przepisów regulujących przeprowadzanie naboru
na aplikacje adwokacką, radcowską i notarialną w drodze państwowego egzaminu, którego organizacja pozostaje w kompetencji Ministra Sprawiedliwości. Niemniej jednak resort stwierdził, że niektóre przepisy wymagają zmiany w celu lepszego funkcjonowania obecnych rozwiązań, usprawnienia procesu naboru, precyzyjnego wskazania zakresu egzaminu na aplikacje, jak i jednoznacznego sformułowania przepisów, które obecnie budzą wątpliwości interpretacyjne.
Anna Sergiej
Katarzyna Żółkowska