W dniu 16 marca 2010 roku Trybunał Konstytucyjny rozpoznał wniosek Grupy posłów na Sejm dotyczący zasad przyznawania emerytur pomostowych. Zasady przyznawania emerytur pomostowych uznał za zgodne z ustawą zasadniczą.

Trybunał orzekł:


1. Art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych oraz załącznik nr 1 do tej ustawy w zakresie, w jakim pomijają - jako samodzielną przesłankę uzyskania emerytury pomostowej - pracę w warunkach występowania hałasu, pracę poza pomieszczeniami zamkniętymi i pracę zmianową, są zgodne z art. 32 ust. 1 konstytucji.

2. Załącznik nr 2 do ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. w zakresie, w jakim pomija inne prace nauczycieli niż wymienione w pkt 21 tego załącznika, jest zgodny z art. 32 ust. 1 konstytucji.

3. Art. 4 pkt 5 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. w zakresie, w jakim przyznaje prawo do emerytury pomostowej wyłącznie pracownikom, którzy wykonywali prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przed 1 stycznia 1999 r., jest zgodny z zasadą zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz z zasadą ochrony praw nabytych wynikającymi z art. 2 konstytucji oraz z art. 32 ust. 1 konstytucji.

W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku

Prawa do emerytur pomostowych nie uzyskają osoby, które rozpoczęły pracę szczególną po wejściu w życie reformy emerytalnej w 1999r. Trybunał zwrócił uwagę na cel reformy systemu ubezpieczeń społecznych, zapoczątkowanej w 1999 r., którym było stworzenie jednolitego i powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych, w tym dążenie do likwidacji wcześniejszych emerytur. Wobec powyższego uchwalenie i wejście w życie ustawy o emeryturach pomostowych należy traktować w kategorii wyjątku od ogólnej zasady, co tłumaczy tymczasowy charakter emerytur pomostowych. Nadanie im charakteru trwałego oznaczałoby w istocie powrót do stanu zbliżonego do tego jaki istniał przed przeprowadzeniem reformy. Ponadto Trybunał zauważył, iż emerytury pomostowe są instytucją w systemie ubezpieczeń społecznych nową i nie odwołują się do żadnych wcześniejszych rozwiązań. Trybunał uznał za zgodny z art. 2 i art. 32 ust 1. Konstytucji art. 4 pkt 5 ustawy o emeryturach pomostowych w zakresie w jakim przyznaje prawo do emerytury pomostowej wyłącznie pracownikom, którzy wykonywali prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze przed dniem pierwszym stycznia 1999 r. Trybunał nie zgodził się z zarzutem wnioskującego wedle, którego termin 1 stycznia 1999 r. jest terminem arbitralnie narzuconym przez ustawodawcę. Słusznie zauważono, iż termin ten jest terminem początku reform systemu ubezpieczeń społecznych, które rozpoczęły od tego dnia kształtowanie nowego porządku prawnego. Nie można zatem twierdzić, iż naruszona została zasada równości, ponieważ podmioty wyróżnione na podstawie kryterium daty 1 stycznia1999 r. nie charakteryzują się tą samą istotną cechą w tym samym stopniu, ze względu na fakt, iż znajdują się w dwóch odmiennych sytuacjach prawnych sprzed – oraz po – reformie.

Trybunał stwierdził, iż zarzut naruszenia zasady ochrony praw nabytych jak również zasady ochrony ekspektatywy prawa przedstawiony przez wnioskującego jest niesłuszny. Ekspektatywa jest oczekiwaniem prawnym, czyli sytuacją prowadząca do powstania lub nabycia prawa podmiotowego, gdy jego powstanie lub nabycie nie dokonuje się od razu i wymaga spełnienia wielu warunków, które realizują się w dłuższym czasie. Konstytucyjną ochroną objęta jest tzw. ekspekatywa maksymalnie ukształtowana, o której nie może być mowy w przypadku regulacji zawartej w art. 24 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wobec braku ukształtowania przesłanek i warunków nabycia prawa do emerytury pomostowej. Artykuł 24 przewiduje jedynie ustanowienie w przyszłości emerytur pomostowych, zaś zasady, warunki i tryb ich ustanowienia pozostawia do uregulowania ustawodawcy w odrębnej ustawie, nie pozostawiając w tym względzie żadnych wytycznych dodatkowych. Nie można jako ekspektatywy maksymalnie ukształtowanej traktować zapowiedzi, iż w przyszłości coś zostanie uregulowane.

Trybunał orzekł, iż w zakresie, w jakim art. 3 ust 2 oraz załącznik nr 1 do ustawy pomijają - jako samodzielną przesłankę uzyskania emerytury pomostowej - pracę w warunkach występowania hałasu, pracę poza pomieszczeniami zamkniętymi i pracę zmianową jest zgodny z art. 32 ust 1. Konstytucji. Trybunał zaznaczył, iż w związku z brakiem definicji pracy o szczególnym charakterze i pracy w szczególnych warunkach w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ich opracowanie zostało powierzone ustawodawcy uchwalającemu ustawę o emeryturach pomostowych. Zarzut pominięcia w zaskarżonej ustawie prac wykonywanych w warunkach występowania hałasu, prac poza pomieszczeniami zamkniętymi, pracy zmianowej i pracy nauczycieli uznał w pewnym zakresie za bezzasadny. Część tego rodzaju prac jak np. prace przy kuciu ręcznym w kuźniach jest wymieniona w załącznikach do ustawy i osoby spełniające określone kryteria dodatkowe wymienione w w art. 3 ust. 2 wykonujące taką pracę mają prawo do emerytur pomostowych. Nie wszystkie kategorie pracowników wykonujących pracę w warunkach występowania hałasu, poza pomieszczeniami zamkniętymi czy pracę zmianową charakteryzują się cechami koniecznymi do uznania ich za pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach. Trybunał przychylił się do opinii Ministra pracy i polityki społecznej, że w przypadku tego rodzaju prac możliwe jest skuteczna profilaktyka zapobiegania przeciwko trwałemu uszkodzeniu zdrowia, na przykład przez odpowiednią organizację czasu pracy

Trybunał podkreślił, iż zgonie z pkt 21 Załącznika nr 2 do ustawy pracą o szczególnych warunkach są prace nauczycieli wychowawców i innych pracowników pedagogicznych zatrudnionych w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych, młodzieżowych ośrodkach socjoterapii, ośrodkach szkolno-wychowawczych, schroniskach dla nieletnich oraz zakładach poprawczych. Poza tymi wyjątkami praca nauczyciela nie może być pracą w szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy, bo ewentualnie nienależyte wykonywanie obowiązków nauczycielskich nie zagraża bezpieczeństwu publicznemu czy zdrowiu lub życiu innych osób w takim stopniu, jak na przykład wymieniona w załączniku praca pilotów. Praca nauczyciela nie charakteryzuje się zatem takimi samymi cechami jak prace wymienione w ustawie o emeryturach pomostowych.

Magdalena Galas