Rzecznik Praw Obywatelskich skierowała do Trybunału Konstytucyjnego wniosek w sprawie wyrażania przez osoby małoletnie zgody na leczenie.

W opinii Rzecznika Praw Obywatelskich w toku analizy przepisów prawa dotyczących autonomii pacjentów w zakresie leczenia ujawniły się istotne wątpliwości dotyczące wyrażania przez osoby małoletnie zgody na leczenie.

Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich zgoda ta stanowi zewnętrzny przejaw prawa jednostki do dysponowania swoją osobą w procesie leczenia. Stanowi ona również realizację podstawowych praw podmiotowych o charakterze konstytucyjnym przysługujących jednostce.

Sąd Najwyższy stwierdził, iż jednym z przejawów autonomii jednostki i swobody dokonywania przez nią wyborów jest prawo do decydowania o sobie samym, w tym do wyboru metody leczenia. Refleksem tego prawa jest instytucja zgody na wykonanie zabiegu medycznego, stanowiąca jedną z przesłanek legalności czynności leczniczych.

W opinii RPO nie budzi wątpliwości, że małe dzieci nie mają zdolności do podejmowania decyzji dotyczących ich leczenia. Jednakże w przypadku dzieci starszych zakres przysługujących im praw ulega zwiększeniu i część tych praw mogą one wykonywać samodzielnie bądź też mogą decydować o ich współrealizacji.

W świetle przepisów, w przypadku leczenia pacjenta małoletniego, który ukończył 16 lat, wymagane jest uzyskanie zgody podwójnej, tj. zgody małoletniego pacjenta oraz zgody jego przedstawiciela ustawowego. Natomiast zdanie małoletniego, który nie ukończył jeszcze 16 lat nie ma żadnego znaczenia prawnego, chociaż zgodnie z obowiązującym prawem (art. 15 k. c.) - osoby, które ukończyły lat 13 mają już ograniczoną zdolność do czynności prawnych.

Ponadto Rzecznik uważa, iż osoby małoletnie, które nie ukończyły 16 lat dysponują też z reguły dostatecznym rozeznaniem pozwalającym na świadome podejmowanie aktów woli poddania się zabiegowi lekarskiemu.

W konkluzjach uzasadnienia wniosku RPO podkreśla, iż w stosunku do realizacji prawa określonego w art. 47 Konstytucji RP ustawodawca posłużył się niewłaściwym kryterium określając granicę autonomii woli małoletniego. Wyznaczył bowiem tę granicę posługując się wyłącznie sztywnym kryterium wieku, podczas gdy postępując w zgodzie z Konstytucją powinien przede wszystkim określając ową granicę odwołać się do stopnia dojrzałości małoletniego oraz jego zdolności do kształtowania własnych poglądów.

Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł o stwierdzenie niezgodności:



  • art. 22 ust. 4 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. Nr111, poz. 535 ze zm.) w części zawierającej zwrot „powyżej 16 roku życia" z art. 41 ust. 1 w związku z art. 48 ust. 1 zd. 2, art. 72 ust. 3 Konstytucji RP, art. 12 ust. 1 Konwencji o Prawach Dziecka (Dz. U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526 ze zm.), a także z art. 47 w związku z art. 48 ust. 1 zd. 2, art. 72 ust. 3 Konstytucji RP, art. 12 ust. 1 Konwencji o Prawach Dziecka;



  • art. 32 ust. 5 , art. 32 ust. 6 w części zawierającej zwrot „który ukończył 16 lat,", art. 34 ust. 4 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. z 2008 r. Nr 136, poz. 857 ze zm.) z art. 41 ust. 1 w związku z art. 48 ust. 1 zd. 2, art. 72 ust. 3 Konstytucji RP, art. 12 ust. 1 Konwencji o Prawach Dziecka, a także z art. 47 w związku z art. 48 ust. 1 zd. 2, art. 72 ust. 3 Konstytucji RP, art. 12 ust. 1 Konwencji o Prawach Dziecka;



  • art. 17 ust. 1 w części zawierającej zwrot „w tym małoletni, który ukończył 16 lat," oraz art. 17 ust. 3 w części zawierającej zwrot „który ukończył 16 lat," ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz. U. z 2009 r. Nr 52, poz. 417 ze zm.) z art. 41 ust. 1 w związku z art. 48 ust. 1 zd. 2, art. 72 ust. 3 Konstytucji RP, art. 12 ust. 1 Konwencji o Prawach Dziecka, a także z art. 47 w związku z art. 48 ust. 1 zd. 2, art. 72 ust. 3 Konstytucji RP, art. 12 ust. 1 Konwencji o Prawach Dziecka.

PS/RPO