Do Biura RPO wpłynęła skarga właścicieli nieruchomości objętej ustawą o ochronie obiektów wpisanych do rejestru zabytków, którzy wskazali na istotne ograniczenia w korzystaniu z przysługującej im własności. Z prośbą o zajęcie stanowiska w tej sprawie Rzecznik zwróciła się do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Skarga obywateli, właścicieli nieruchomości w miejscowości K., zwróciła uwagę Rzecznika Praw Obywatelskich na problem konstytucyjnej gwarancji prawa własności w kontekście ochrony obiektów wpisanych do rejestru zabytków.

Układ ruralistyczny K. został wpisany do rejestru zabytków na mocy decyzji Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w G. dnia 17 czerwca 2007 r. (nr A-1060). W 2010 r. właściciele działek znajdujących się na terenie K. wnosili o wykreślenie go z rejestru. Ich prośba nie została jednak uwzględniona.

W ocenie Skarżących organy władzy publicznej na żadnym etapie postępowania nie wzięły pod uwagę interesów właścicieli działek. Tymczasem dla nich fakt wpisania układu ruralistycznego do rejestru oznacza istotne ograniczenia w korzystaniu z przysługującej im własności.

W opinii RPO wpis do rejestru zabytków powinien być traktowany nie tylko jako realizacja interesu publicznego, ale także jako ingerencja w sferę konstytucyjnych praw jednostki.

Nakłada to zaś na organy władzy publicznej obowiązek każdorazowego dokładnego badania kwestii proporcjonalności zastosowanego środka. Wiąże się to także z koniecznością przyjęcia domniemania braku podstaw do wpisu nieruchomości do rejestru, który może wynikać wyłącznie z niekwestionowanej wartości obiektu (tak np. wyrok NSA z dnia 21 października 1999 r. ISA 233/99, ONSA 2000/4/162.). Nawet w przypadku decyzji o objęciu terenu ochroną, powinna ona dotyczyć możliwie ograniczonego obszaru, a zakres nałożonych na właścicieli powinności musi być minimalny.

Organ administracji publicznej ma również obowiązek zrekompensowania poniesionej przez właściciela szkody, a w przypadku, w którym ograniczenia nałożone na korzystanie z prawa własności będą stanowić dla obywatela zbyt wielkie obciążenie, powinien także wszcząć procedury wywłaszczeniowe (za słusznym odszkodowaniem lub wymianą rzeczy na inną o tej samej wartości).

Należy także podkreślić, że ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami powinna być traktowana jako jeden z elementów systemu prawa obowiązującego w Polsce. Oznacza to, że jej instytucje powinny być wykorzystywane w zgodzie z gwarantowanymi przez inne regulacje prawami człowieka oraz wynikającymi z innych aktów prawnych obowiązkami państwa. W ocenie Rzecznika realizacja części z tych postulatów może odbyć się wyłącznie poprzez nowelizację przepisów ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.

PS/źródło:RPO

Zobacz także:

RPO w sprawie stawki VAT w społecznym budownictwie mieszkaniowym

RPO chce sprawniejszego rozpatrywania spraw o mienie zabużańskie