Proces wszczyna się po złożeniu skargi powodowej i wymaga uzyskania dwóch zgodnych wyroków w kolejnych instancjach kanonicznych. Nie prowadzi do uzyskania rozwodu, ale do uznania, że kobieta i mężczyzna nie wzięli ślubu.
Czy mogę wziąć rozwód kościelny
Chcę się rozwieść z żoną. Już kilka tygodni po ślubie przestało nam się układać i przez cały czas dochodzi do kłótni. Na szczęście nie mamy dzieci. Czy w związku z tym możemy wziąć rozwód kościelny?
Prawo kanoniczne i nauka Kościoła nie dopuszczają możliwości rozwiązania małżeństwa przez rozwód. Podstawowymi cechami ślubu kościelnego są bowiem jedność i nierozerwalność, które w małżeństwie chrześcijańskim nabierają szczególnej mocy z racji zawieranego sakramentu. Istotnymi jego celami są: dobro samych małżonków, zrodzenie i wychowanie potomstwa. Tylko te osoby, które w momencie zawierania małżeństwa akceptują wszystkie te elementy i są zdolne do ich podjęcia, zawierają małżeństwo sakramentalne. Taki sakrament jest ważnie zawarty i nierozerwalny.
Jeśli któryś z małżonków w czasie zawierania ślubu nie chce lub wie, że nie jest zdolny spełnić jednego z wyżej wymienionych elementów, może to być podstawą do stwierdzenia nieważności małżeństwa. W odróżnieniu od rozwodu dopuszczalnego w prawie cywilnym unieważnienie małżeństwa prowadzi do uznania, że kobieta i mężczyzna nie zawarli go w ogóle.
Małżeństwo może być uznane za nieważne w trzech sytuacjach. Pierwszą z nich jest niezachowanie właściwej formy kanonicznej małżeństwa. Drugą jest wystąpienie u przynajmniej jednego z małżonków przeszkody zrywającej w chwili zawierania ślubu (m.in. niewłaściwy wiek, pokrewieństwo, impotencja, uprowadzenie małżonka, śluby czystości). Trzecią jest wadliwe złożenie oświadczenia woli polegające np. na wprowadzeniu w błąd co do osoby, pozorowanie zgody, głębokie upośledzenie.
Podstawa prawna
Kan. 1055–1056 kodeksu prawa kanonicznego.
Czy matka może złożyć skargę za swojego syna
Żona mojego syna rujnuje mu życie. Do ślubu doprowadziła go podstępem. Powiedziała, że jest z nim w ciąży, jednak później okazało się, że to nie jego dziecko. Czy jako matka mogę wnioskować o unieważnienie tego małżeństwa do władz kościelnych?
Proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa rozpoczyna złożenie we właściwym sądzie kościelnym poprawnie zredagowanej skargi powodowej wraz z niezbędnymi dokumentami (m.in. świadectwo ślubu kościelnego, wyrok rozwodowy oraz wypełniony kwestionariusz sądowy).
Prawo do zaskarżenia małżeństwa posiadają co do zasady tylko małżonkowie. Tylko w sporadycznych sytuacjach małżeństwo może zaskarżyć rzecznik sprawiedliwości. Właściwym do rozpoznania skargi będzie trybunał kościelny diecezji, na której terenie małżeństwo zostało zawarte, bądź diecezji miejsca zamieszkania strony pozwanej. Proces może być również prowadzony przed trybunałem właściwym dla miejsca zamieszkania strony powodowej lub trybunałem diecezji, na której terenie trzeba zbierać dowody.
Kodeks prawa kanonicznego precyzuje procedurę stwierdzania nieważności małżeństwa. W pierwszej kolejności sędzia, zanim przyjmie sprawę i ilekroć dostrzeże nadzieję dobrego wyniku, powinien w miarę możliwości zastosować środki pastoralne, by małżonkowie zostali doprowadzeni do uważnienia małżeństwa i do wznowienia wspólnego życia małżeńskiego. W sprawach dotyczących impotencji lub braku zgody spowodowanej chorobą umysłową sędzia powinien skorzystać z pomocy jednego lub kilku biegłych, chyba że z okoliczności wyraźnie wynika, że byłoby to bezużyteczne.
Podstawa prawna
Kan. 1501–1584 kodeksu prawa kanonicznego.
Czy po pierwszym wyroku mogę zawrzeć kolejny ślub
Trybunał kościelny wydał wyrok, w którym stwierdził nieważność zawartego przeze mnie małżeństwa. Czy mogę już zawrzeć kolejny ślub z moim narzeczonym?
Po przeprowadzeniu procesu kościelnego trybunał wydaje wyrok, w którym stwierdza, czy sakrament małżeństwa został ważnie zawarty, czy też nieważnie.
W przypadku wyroku orzekającego nieważność małżeństwa sprawa automatycznie trafia do trybunału drugiej instancji. Potwierdzenie tej okoliczności wymaga więc uzyskania dwóch zgodnych wyroków w dwóch instancjach kanonicznych. Dopiero wtedy osoby, których małżeństwo zostało uznane za nieważne, mogą zawrzeć nowy sakrament. Jest to możliwe zaraz, gdy orzeczenie zostanie im podane do wiadomości, chyba że zostało to zabronione zakazem zamieszczonym w wyroku lub dekrecie albo przez ordynariusza miejsca.
Gdy tylko wyrok stał się wykonalny, wikariusz sądowy powinien zawiadomić o nim ordynariusza miejsca, w którym małżeństwo zostało zawarte. On zaś ma się zatroszczyć, by w księgach małżeństw i ochrzczonych jak najszybciej dokonano adnotacji o orzeczonej nieważności małżeństwa i o ustalonych ewentualnie zakazach.
Podstawa prawna
Kan. 1671–1691 kodeksu prawa kanonicznego.
Czy można unieważnić drugie małżeństwo
Wzięłam ślub z mężczyzną, który ma już żonę w Jemenie. Twierdzi jednak, że tamte małżeństwo jest już nieważne, gdyż opuścił żonę i weźmie z nią rozwód. Czy mam szansę na unieważnienie ślubu?
Małżeństwo kościelne nie może zostać uznane za ważne tylko dlatego, że jeden z nupturientów jest w trakcie sprawy rozwodowej. Kodeks prawa kanonicznego stanowi wyraźnie, że nieważnie usiłuje zawrzeć małżeństwo każdy, kto jest związany węzłem poprzedniego małżeństwa, nawet niedopełnionego (tj. jeśli małżonkowie nie podjęli jeszcze współżycia). Należy pamiętać, że ponowne zawarcie sakramentu małżeństwa jest możliwe dopiero po stwierdzeniu nieważności lub rozwiązania poprzedniego w określonej prawem procedurze.
Prawo kanoniczne wymienia trzy grupy przyczyn powodujących nieważność małżeństwa: przeszkody małżeńskie, braki po stronie zgody małżeńskiej i braki formy kanonicznej. Do przeszkód tych może być zaliczany m.in. zbyt młody wiek, impotencja, różna religia. Nieważnie usiłują zawrzeć małżeństwo ci, którzy otrzymali święcenia kapłańskie. Nie może być ważnie zawarte małżeństwo również pomiędzy mężczyzną i kobietą uprowadzoną lub choćby przetrzymywaną z zamiarem zawarcia z nią małżeństwa. Tę okoliczność zmienia jednak to, że później kobieta uwolniona od porywacza oraz znajdując się w miejscu bezpiecznym i wolnym, sama swobodnie wybierze go na męża. Przeszkodą jest także bliskie pokrewieństwo z potencjalnym małżonkiem. W linii prostej pokrewieństwa nieważny będzie związek między wszystkimi wstępnymi i zstępnymi, zarówno prawnego pochodzenia, jak i naturalnymi. W linii bocznej nieważne jest aż do czwartego stopnia włącznie.
Podstawa prawna
Kan. 1085, 1087, 1089 kodeksu prawa kanonicznego.
Czy impotencja może być podstawą do unieważnienia
Po ślubie okazało się, że mój mąż ma problemy ze zdrowiem i jest impotentem. Wiedział o tym doskonale już wcześniej. Ukrył to jednak w obawie, że nie będę chciała wziąć z nim ślubu. Czy mogę się starać o unieważnienie ślubu kościelnego?
Przeszkoda niemocy płciowej (impotencji) jest jedną z przeszkód zrywających, która jest wymieniona w kodeksie prawa kanonicznego jako jedno ze źródeł nieważności małżeństwa. Niepłodność ani nie wzbrania jednak zawarcia małżeństwa, ani nie powoduje jego nieważności, jeśli drugi małżonek wiedział o niej przed zawarciem ślubu i to zaakceptował. Ukrycie swojej bezpłodności przed zawarciem sakramentu małżeństwa jest jedną z przeszkód zrywających, czyniących osobę niezdolną do ważnego zawarcia małżeństwa. Każdy bowiem, kto zawiera małżeństwo zwiedziony podstępem dokonanym dla uzyskania zgody małżeńskiej, a dotyczącym jakiegoś przymiotu drugiej strony, który ze swej natury może poważnie zakłócić wspólnotę życia małżeńskiego, zawiera je nieważnie.
Zgodnie z kodeksem prawa kanonicznego małżeństwo ma postać umowy, którą kobieta i mężczyzna zawierają, tworząc z sobą wspólnotę całego życia, skierowaną ze swej natury do dobra małżonków oraz do zrodzenia i wychowania potomstwa. Ważne małżeństwo nazywa się tylko zawartym, jeśli nie zostało dopełnione. Jest ono zaś uznawane za zawarte i dopełnione, jeśli małżonkowie podjęli współżycie seksualne. Gdy po zawarciu małżeństwa małżonkowie wspólnie zamieszkali, domniemywa się dopełnienie, dopóki coś przeciwnego nie zostanie udowodnione.
Podstawa prawna
Kan. 1061, 1084 par. 3, 1098 kodeksu prawa kanonicznego.
Czy wystarczy zawrzeć ślub kościelny
Nie chcę brać ślubu w urzędzie stanu cywilnego. Czy do ważnego zawarcia małżeństwa wystarczy zawarcie sakramentu małżeństwa w kościele?
Małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczenia, że wstępują z sobą w związek małżeński. Podobnie jest, gdy mężczyzna i kobieta zawierający związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu Kościoła albo innego związku wyznaniowego w obecności duchownego oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu i kierownik urzędu stanu cywilnego następnie sporządzi akt małżeństwa. Jeśli zostaną spełnione takie warunki, małżeństwo zostaje zawarte w chwili złożenia oświadczenia woli w obecności duchownego. Takie małżeństwo jest jednak ważne tylko wtedy, gdy została zachowana przepisana prawem kanonicznym forma jego zawarcia.
W warunkach zwyczajnych małżeństwo musi być zawarte przed uprawnioną osobą duchowną i w obecności dwóch świadków. Zasadą jest, że po zawarciu ślubu w kościele małżonkowie podpisują zaświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński. Zaświadczenie to musi zostać także podpisane przez co najmniej dwóch świadków zawarcia małżeństwa oraz kapłana. Następnie trafia ono do urzędu stanu cywilnego.
Podstawa prawna
Art. 1–9 ustawy z 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. nr 9, poz. 59 z późn. zm.).
