Wrzawa, która wybuchła po nagłośnieniu kuriozalnego promowania członków rodziny przy obsadzaniu etatów w lubelskim sądzie, niewiele dała. Teraz sytuacja powtarza się w Suwałkach.
W Sądzie Rejonowym Lublin-Zachód wśród kandydatów do sędziowskiej togi znalazła się córka przewodniczącej Wydziału Karnego Odwoławczego Sądu Okręgowego w Lublinie i żona wiceprezesa Sądu Rejonowego Lublin-Wschód. Obie kandydatki zostały poparte przez Kolegium Sądu Okręgowego oraz Zgromadzenie Sędziów Okręgu Lubelskiego, w skład których wchodzili ich bliscy. Po nagłośnieniu sprawy córka i żona ostatecznie nie otrzymały etatów.
Sędziowie jednak nie wyciągnęli z tej historii wniosków. Rzecznik dyscyplinarny przy Krajowej Radzie Sądownictwa bada właśnie podobny przypadek w sądzie w Suwałkach. Sprawa jest na etapie postępowania wyjaśniającego.
Problem się powtarza, procedura naboru na stanowisko sędziowskie nie zabrania bowiem wprost udziału bliskich w procedurze głosowania na kolegium i zgromadzeniu ogólnym. W slangu sędziowskim tacy kandydaci mają nawet już swoją nazwę – plecaki, czyli ludzie, którzy mają plecy.
– Gdy ja starałem się o etat, moi rywale mieli w zgromadzeniu dwóch krewnych. Bulwersowało mnie, że prawie połowa sali nie była obecna, gdy przedstawiano kandydatów. Zastanawiałem się, na jakiej podstawie potem wybierano najlepszych – opowiada sędzia z apelacji lubelskiej.
Samorząd uchwala
Po sprawie lubelskiej głos zabrała Krajowa Rada Sądownictwa. Jednoznacznie przesądziła, że zasady etyki zawodowej sędziów wymagają, aby członek kolegium nie brał udziału w głosowaniu dotyczącym obsadzenia wolnego stanowiska sędziowskiego, na które kandyduje ktoś z jego najbliższej rodziny. Według KRS taki sędzia nie powinien również sporządzać oceny kwalifikacyjnej innych kandydatów.
– Samo wyłączenie z udziału w głosowaniu jest niewystarczające. Powinien być wprowadzony zakaz udziału w takim zgromadzeniu. Już sama obecność krewnych kandydatów stwarza presję. Może się także zdarzyć, że ktoś będzie kogoś nakłaniał do oddania głosu w konkretny sposób. A tak nie byłoby cienia podejrzenia – wskazuje sędzia z apelacji lubelskiej.
– Chcieliśmy zmian, choćby w procesie oceniania sędziów. Ale Ministerstwo Sprawiedliwości nie widziało takiej potrzeby. Podczas prac nad ostatnią nowelizacją ustawy o ustroju sądów powszechnych postulowaliśmy, aby wizytatorami dokonującymi ocen kandydatów na sędziów byli wizytatorzy z innych apelacji. Ten pomysł nie został uwzględniony – przyznaje sędzia Bartłomiej Przymusiński, rzecznik prasowy Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia”.
– Dobrym rozwiązaniem byłoby składanie oświadczeń o tym, że nie pozostaje się w stosunku osobistym lub rodzinnym. Takie oświadczenie mogliby składać kandydaci i osoby oceniające – postuluje Piotr Kwaka, przewodniczący Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Asystentów Sędziów.
Krajowa Rada Sądownictwa zapewnia, że monitoruje procedurę oceny kandydatów na sędziów.
– Badamy listy kandydatów i to, kto dokonywał ich oceny. Przypadek lubelski dowodzi, że takie sytuacje są wychwytywane – podkreśla sędzia Jarema Sawiński, rzecznik KRS.
Wskazuje, że jeśli sędzia nie wyłączy się z procedury, to grozi mu odpowiedzialność dyscyplinarna.
– Jesteśmy w stanie sprawdzić, czy członek rodziny był w kolegium lub w zgromadzeniu, które oceniało kandydatów. Możemy badać pod tym kątem listy obecności. Tłumaczymy też sędziom, że dla nich samych oraz dla członków ich rodzin jest lepiej, gdy nie biorą udziału w procedurze powoływania na stanowisko sędziego członków swoich rodzin. Krajowa Rada Sądownictwa zajęła też w tej sprawie głośne i wyraźne stanowisko – tłumaczy Waldemar Żurek, członek Krajowej Rady Sądownictwa.
Zaraz jednak dodaje: – W wielu zawodach dzieci idą w ślady rodziców. Nie można im z tego powodu utrudniać dojścia do zawodu. Muszą mieć równe prawa z innymi kandydatami.
Resort nie bada
Spraw nepotyzmu i powiązań rodzinnych nie bada resort sprawiedliwości. Nie ma takich uprawnień.
– Skala związków rodzinnych w sądach nie była przez Ministerstwo Sprawiedliwości diagnozowana ani też klasyfikowana, a to z uwagi na brak podstawy prawnej do gromadzenia zbioru danych wrażliwych – mówi Wojciech Węgrzyn, wiceminister sprawiedliwości, w odpowiedzi na interpelację posła Jacka Czerniaka.
Zdaniem ministra nad przebiegiem powołań czuwają dziś KRS oraz prezesi sądów. Przepisy zaś – zapewnia szef resortu – gwarantują bezstronny i transparentny proces powoływania sędziów.
Zakazy zapobiegające nepotyzmowi w sądownictwie
● oceny kwalifikacji żadnego z kandydatów nie może dokonywać sędzia wizytator będący małżonkiem, krewnym albo powinowatym kandydata lub pozostający z kandydatem w takim stosunku prawnym lub faktycznym;
● osoby pozostające ze sobą w stosunku pokrewieństwa w linii prostej lub powinowactwa w linii prostej albo w stosunku przysposobienia, małżonkowie oraz rodzeństwo nie mogą być sędziami ani referendarzami sądowymi w tym samym wydziale sądu;
● wizytacji wydziału sądu nie może przeprowadzać sędzia wizytator będący małżonkiem, krewnym albo powinowatym jednego z sędziów przydzielonych do wydziału lub pozostający z jednym z sędziów w takim stosunku prawnym lub faktycznym.