Osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą zdecydowała się na jej zakończenie. Po dopełnieniu formalności z tym związanych ujawnia się podmiot gospodarczy posiadający wobec byłego przedsiębiorcy niezaspokojoną wierzytelność związaną z działalnością nieistniejącej już firmy. Czy pozew przeciwko byłemu przedsiębiorcy powinien być wniesiony do sądu gospodarczego i będzie on rozpatrywany według przepisów o postępowaniu w sprawach gospodarczych, czy też powinien być wniesiony do wydziału cywilnego i będzie rozpoznany w postępowaniu procesowym zwykłym?
CO MÓWIĄ PRZEPISY
W celu udzielenia odpowiedzi na wyżej postawione pytanie należy przede wszystkim przywołać art. 4791 par. 1 kodeksu postępowania cywilnego (dalej k.p.c.). Stanowi on, że przepisy o postępowaniu w sprawach gospodarczych stosuje się w sprawach ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami, w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej. Dodane w 2006 roku i obowiązujące od 20 marca 2007 r. drugie zdanie tego paragrafu stanowi z kolei, że zaprzestanie prowadzenia działalności gospodarczej przez którąkolwiek ze stron stosunku cywilnego po jego powstaniu nie wyłącza zastosowania przepisów o postępowaniu w sprawach gospodarczych.
EKSPERT WYJAŚNIA
Powyższa regulacja zdaje się sugerować, że roszczenia podmiotów gospodarczych kierowane przeciwko byłym przedsiębiorcom i dotyczące ich działalności gospodarczej podlegają przepisom o postępowaniu w sprawach gospodarczych.
Sprawa nie jest już jednak tak oczywista, jeżeli uwzględnić brzmienie art. 2 ust. 1 ustawy z 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych (Dz.U. nr 33, poz. 175 ze zm.). Zgodnie z tym przepisem sprawami gospodarczymi są sprawy ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami prowadzącymi działalność gospodarczą na zasadach określonych w odrębnych przepisach, w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej. Omawiany artykuł nie zawiera jednak – na wzór znowelizowanego art. 4791 par. 1 k.p.c. – regulacji na wypadek utraty statusu przedsiębiorcy przez którąkolwiek ze stron stosunku cywilnego. Rodzi się zatem pytanie, w jakiej zależności pozostają do siebie powyższe przepisy i czy różnica w ich obecnym brzmieniu ma wpływ na ocenę prawną omawianej kwestii. Według Sądu Najwyższego (uchwała 7 sędziów z 16 grudnia 2008 r., III CZP 102/08) z art. 1 ustawy o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych, przekazującej rozpoznawanie spraw gospodarczych sądom gospodarczym, wynika, że ustawa ta zawiera przepisy zbliżone swoim charakterem do przepisów o właściwości sądów. O zakwalifikowaniu danej sprawy jako sprawy gospodarczej i w konsekwencji o powierzeniu jej rozpoznania sądowi gospodarczemu przesądzać powinna zatem chwila wniesienia pozwu. I to w tej właśnie chwili obie strony sporu powinny mieć status przedsiębiorcy.
Jak zatem w tym kontekście rozumieć art. 4791 k.p.c.? W ocenie Sądu Najwyższego przepis ten – przy uwzględnieniu wyłączeń wskazanych w art. 4792 par. 2 k.p.c. – reguluje przypadki, w których do sprawy gospodarczej w rozumieniu ustawy o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych stosuje się przepisy kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu w sprawach gospodarczych. Ma to sens, gdyż istnieją też sprawy gospodarcze w rozumieniu omawianej ustawy (a więc rozpoznawane przez sądy gospodarcze), do których nie stosuje się ww. przepisów kodeksu postępowania cywilnego (a które rozpatruje się np. w postępowaniu nieprocesowym).
Ponieważ art. 4791 par. 1 zd. 1 k.p.c. zawiera analogiczną definicję sprawy gospodarczej jak art. 2 ust. 1 ustawy o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych, przepisy te należy rozumieć w taki sam sposób. Oznacza to, że o sprawie gospodarczej w rozumieniu kodeksu postępowania cywilnego możemy mówić jedynie wówczas, gdy w chwili wniesienia pozwu obie strony postępowania mają status przedsiębiorcy. Według Sądu Najwyższego art. 4791 par. 1 zd. 2 k.p.c. stanowiący, iż zaprzestanie prowadzenia działalności gospodarczej przez którąkolwiek ze stron stosunku cywilnego po jego powstaniu nie wyłącza zastosowania przepisów o postępowaniu w sprawach gospodarczych, należy interpretować w powiązaniu ze zdaniem pierwszym tego przepisu. Regulacja ta dotyczy zatem sytuacji, gdy po wniesieniu pozwu jedna ze stron sporu utraci status przedsiębiorcy.
W wyniku nowelizacji art. 4791 par. 1 k.p.c. (obowiązującej od 20 marca 2007 r.) ustawodawca przesądził zatem, że obecnie pomimo utraty statusu przedsiębiorcy przez jedną ze stron po wszczęciu procesu sprawa nadal toczy się według przepisów o postępowaniu w sprawach gospodarczych. Przepisów tych nie stosuje się jednak do rozstrzygania sporów związanych z działalnością gospodarczą, w przypadku gdy jedna ze stron utraciła status przedsiębiorcy przed wniesieniem pozwu. Sprawy takie podlegają rozpoznaniu przez wydział cywilny w postępowaniu procesowym zwykłym.
Powyższe wnioski nie znajdą oczywiście zastosowania w tych przypadkach, w których przepisy ustawy o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych oraz przepisy kodeksu postępowania cywilnego w sposób wyraźny uznają daną sprawę za sprawę gospodarczą bez względu na to, czy strony danego postępowania w chwili wniesienia pozwu posiadają status przedsiębiorcy, czy też nie.
Podstawa prawna
Ustawa z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.).
Ustawa z 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych (Dz.U. nr 33, poz. 175 z późn. zm.).