Pozwu nie można skierować do dowolnego sądu, istotna jest jego właściwość rzeczowa i miejscowa. Najwięcej spraw rozpoznają sądy rejonowe, ponieważ należy skierować do nich wszystkie sprawy z wyjątkiem tych, które w przypadkach wskazanych w ustawie rozpoznają w pierwszej instancji sądy okręgowe.
Jan K. nie może odzyskać pieniędzy pożyczonych krewniakowi, który mieszka w innym mieście. Do jakiego sądu i w jakiej miejscowości powinien wnieść pozew.

Tylko w sądzie okręgowym

Sądy okręgowe rozpoznają sprawy o prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzone roszczenia majątkowe. Sprawy niemajątkowe dotyczą ochrony wszelkich dóbr osobistych, natomiast nie należą do nich np. sprawy o uznanie spadkobiercy za niegodnego. Natomiast nie wnosi się do nich spraw o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, unieważnienie uznania dziecka oraz o rozwiązanie przysposobienia.
Oprócz tego do właściwości tych sądów należą sprawy o ochronę praw autorskich i pokrewnych, jak również dotyczące wynalazków, wzorów użytkowych i przemysłowych, znaków towarowych oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych oraz innych praw na dobrach niematerialnych. Przy ochronie praw autorskich chodzi zarówno o autorskie dobra osobiste, jak i majątkowe prawa autorskie, czyli o wszelkie roszczenia powstające na tle prawa autorskiego.
Dochodzi się przed nimi również roszczeń z prawa prasowego i o prawa majątkowe, których wartość przedmiotu sporu przewyższa 75 tys. złotych a w postępowaniu w sprawach gospodarczych 100 tys. złotych, oprócz spraw o alimenty, naruszenie posiadania, zniesienie wspólności majątkowej między małżonkami i uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Przed sądami okręgowymi toczą się sprawy o wydanie orzeczenia zastępującego uchwałę o podziale spółdzielni, zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji, odszkodowanie za szkodę wydaną prawomocnym orzeczeniem niezgodnym z prawem, a także o uchylenie, stwierdzenie nieważności albo ustalenie nieistnienia uchwał organów osób prawnych lub jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną.

Miejsce zamieszkania

Zanim powód wniesie pozew, po dokonaniu wyboru sądu okręgowego lub rejonowego powinien też ustalić właściwość miejscową sądu.
– Obowiązuje zasada, że wnosi go do sądu I instancji, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania bądź miejsce pobytu w Polsce, gdy nie ma miejsca zamieszkania. W dodatku może mieć tylko jedno miejsce zamieszkania i jest to miejscowość, w której przebywa z zamiarem stałego pobytu – tłumaczy Jacek Stanisławski, prawnik z Kancelarii Olczyk & Kubicki.
W wyjątkowych przypadkach przy wnoszeniu pozwu obowiązuje tzw. właściwość przemienna. Oznacza to, że pozwany ma prawo wybrać sąd, przed którym wytoczy powództwo: właściwy dla miejsca zamieszkania pozwanego lub inny. Roszczenie o alimenty lub o ustalenie ojcostwa można wytoczyć przed sądem właściwym dla zamieszkania osoby uprawnionej do ich pobierania. Natomiast powództwo o ustalenie istnienia umowy, rozwiązania lub unieważnienia umowy można wytoczyć przed sądem miejsca jej wykonania.
Oprócz tych zasad przy niektórych sprawach przy wyborze sądu należy się kierować tzw. właściwością wyłączną. Dotyczy to powództwa o własność lub inne prawa rzeczowe na nieruchomości. Bierze się wówczas pod uwagę miejsce położenia nieruchomości.
PRZYKŁAD
Należy określić wartość przedmiotu sporu, wnosząc pozew do sądu
Powód na potrzeby postępowania, które wszczyna przed sądem, określa wartość przedmiotu sporu. Gdy domaga się zapłaty określonej kwoty, to stanowi ona tę wartość. Nie wlicza do niej odsetek, pożytków i kosztów. Gdy dochodzi w jednym pozwie kilku roszczeń, to zlicza ich wartość. Natomiast występując o prawa do świadczeń powtarzających się, podaje wartość tych świadczeń za jeden rok lub za cały czas ich trwania, gdy trwają krócej.
Podstawa prawna
Art. 16 – 39 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.).