Byli właściciele kamienic odebranych na podstawie dekretu warszawskiego mieli nadzieję, że orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego otworzy im drogę do szybkiego uzyskania odszkodowania za utracone nieruchomości. Jednak trybunał nie wyszedł naprzeciw ich oczekiwaniom. W wyroku z 13 czerwca 2011 roku orzekał o niekonstytucyjności art. 215 ustawy o gospodarce nieruchomościami.
Przepis przyznaje prawo do odszkodowania jedynie byłym właścicielom domów jednorodzinnych i działek przeznaczonych pod budownictwo jednorodzinne odebranych na podstawie dekretu warszawskiego. Tym samym pozbawia prawa do odszkodowania byłych właścicieli kamienic. Mimo stwierdzenia niekonstytucyjności przepisu trybunał nie wskazał terminu utraty jego mocy obowiązującej. Oznacza to, że byli kamienicznicy i ich spadkobiercy nadal nie otrzymają rekompensat za utratę własności.
Domy jednorodzinne
Orzeczenie trybunału zapadło na skutek skargi konstytucyjnej, złożonej przez spadkobiercę nieruchomości, która na podstawie przepisów dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy przeszła na własność gminy m.st. Warszawy. Poprzedni właściciel nieruchomości nie otrzymał odszkodowania za utratę własności, mimo, że zgodnie z dekretem takie prawo mu przysługiwało.
– Nigdy nie wydano jednak przepisów wykonawczych, które regulować miały zasady i sposób ustalania odszkodowania i jego wypłaty, nigdy też nie wyemitowano miejskich papierów wartościowych, w których wypłacane miało być to odszkodowanie – wyjaśnia prawnik Joanna Siekaczyńska z Kancelarii radcy prawnego Małgorzaty Sobol.
Późniejsze regulacje prawne przyznały jedynie prawo do odszkodowania byłym właścicielom domów jednorodzinnych i działek przeznaczonych pod budownictwo jednorodzinne. W rezultacie wywłaszczeni właściciele kamienic zostali całkowicie pozbawieni prawa do odszkodowania z tytułu utraty własności.
W wyroku z dnia 13 czerwca 2011 r. (sygn. akt SK 41/09) trybunał uznał, że art. 215 ust. 2 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami jest niezgodny z konstytucją w zakresie, w jakim uniemożliwia uzyskanie odszkodowania przez byłych właścicieli nieruchomości innych niż domy jednorodzinne. Chodzi o byłych właścicieli kamienic.
– Trybunał przypomniał i podkreślił, iż w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z 1997 r. własność ma charakter jednolity i uniwersalny, bez względu na to, do kogo należy – wyjaśnia radca prawny Anna Piecuch, szef departamentu prawa zamówień publicznych i budowlanego z kancelarii Chałas i Wspólnicy. I dodaje, że ponieważ nie chodzi o zapis istniejący w przepisie art. 215 ust. 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami, ale o zapis w nim pominięty, skutkiem wyroku nie jest utrata jego mocy obowiązującej.
Bez odszkodowań
Eksperci twierdzą, że orzeczenie TK nic nie zmienia w dotychczasowym stanie prawnym. Nie stanowi ono samoistnej podstawy dochodzenia roszczeń przez właścicieli kamienic.
– Przepisy te niestety nadal obowiązują – trybunał nakazał jedynie, by Sejm dokonał zmian legislacyjnych. Dopiero po zaistnieniu tych zmian nastąpi zmiana stanu prawnego odczuwalna dla byłych właścicieli kamienic lub ich spadkobierców – mówi adwokat Przemysław Wierzbicki z Kancelarii Rak Wierzbicki & Wspólnicy.
Wyrok stanowi jedynie zapowiedź tego, że kamienicznicy będą mogli w przyszłości ubiegać się o odszkodowanie. Będzie to możliwe dopiero po uchwaleniu przez ustawodawcę stosownych regulacji.
Innego zdania jest adwokat z Warszawy Dominik Latos, który zwraca uwagę na wiążący charakter sentencji wyroku trybunału i to, co z niej wynika. Dlatego według niego art. 215 ustawy o gospodarce nieruchomościami powinien być stosowany do wszystkich nieruchomości dekretowych, pomijając niekonstytucyjną „niedopuszczalną” przesłankę. Takie rozumienie wyroku TK mogłoby pozwolić na stosowanie art. 215 również domów wielorodzinnych.
– Przyjęcie odmiennych wniosków byłoby równe z utrzymywaniem stanu pokrzywdzenia właścicieli nieruchomości dekretowych, który jest sprzeczny z konstytucją – dodaje adwokat Dominik Latos.
Ustawodawca powinien wypełnić lukę w ustawie
Krzysztof Wójcik, radca prawny z kancelarii Stopczyk & Mikulski
Czy wyrok Trybunału Konstytucyjnego ma charakter prawotwórczy?
Tak jak wskazał sam trybunał, wyrok w sprawie SK 41/09 nie ma charakteru prawotwórczego. Nie tworzy żadnej nadającej się do bezpośredniego stosowania normy prawnej. Zdaniem TK niezgodność przedmiotowej regulacji z konstytucją nie polegała więc na wprowadzeniu regulacji sprzecznej z treścią ustawy zasadniczej, lecz na braku regulacji, która zgodnie z regułą racjonalnego ustawodawcy winna zostać wprowadzona do systemu prawnego.
Czy orzeczenie daje byłym właścicielom prawo do żądania odszkodowania za utratę własności?
Orzeczenie trybunału nie przyznaje byłym właścicielom kamienic takiego uprawnienia. Nie jest tak, że wyłącznie w oparciu o sentencję wyroku Trybunału Konstytucyjnego będą oni mogli ubiegać się o odszkodowania w trybie art. 214 i 215 ustawy o gospodarce nieruchomościami. Trybunał Konstytucyjny wskazał jedynie na sprzeczną z konstytucją lukę w systemie prawnym, która winna zostać wypełniona przez ustawodawcę. W związku z tym trybunał nie wskazał daty utraty mocy obowiązującej omawiany przepis. Przepis ten w żadnej części mocy takiej nie traci. Stan bezprawia legislacyjnego istniał więc od daty wejścia w życie aktualnie obowiązującej konstytucji.
Jaki w związku z tym jest praktyczny wydźwięk orzeczenia?
Przyznaje on osobom, które nie mogły i nadal nie mogą uzyskać odszkodowania za przejęte nieruchomości, istotne narzędzia dochodzenia roszczeń odszkodowawczych wobec Skarbu Państwa w oparciu o art. 4171 par. 4 k.c. Odszkodowanie takie nie będzie jednak ekwiwalentem za przejętą nieruchomość, a jedynie odszkodowaniem za brak możliwości uzyskania odszkodowania w czasie od wejścia w życie konstytucji. Wykazanie szkody przez uprawnionego z tego tytułu będzie więc nastręczać daleko idących trudności i w większości przypadków może okazać się faktycznie niemożliwe.