Zmiana ustaleń faktycznych w sprawie apelacyjnej nie zawsze stoi na przeszkodzie orzeczeniu oskarżonemu surowszej kary.
Przy rozpoznawaniu odwołania od wyroku skazującego za przestępstwo można orzec surowszą karę pozbawienia wolności tylko w określonych okolicznościach. Zgodnie z art. 454 par. 2 kodeksu postępowania karnego sąd ma prawo to uczynić tylko wtedy, gdy nie zmienia ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku.

Zmiana ustaleń

W praktyce orzeczniczej pojawiały się jednak dosyć często wątpliwości, co należy rozumieć poprzez brak możliwości zmiany takich ustaleń faktycznych. Chodziło o to, czy należy poprzez to rozumieć zakaz dokonywania jakichkolwiek, nawet najmniej istotnych modyfikacji w materiale sprawy, np. zmiana czasu dokonania przestępstwa o kilka minut czy tylko zmian, na których mógłby stracić oskarżony.
Wyjaśnieniem wątpliwości zajął się ostatecznie Sąd Najwyższy. Na jego wokandę trafiły kasacje od wyroku jednego z sądów apelacyjnych. Zmienił on wyrok sądu niższej instancji w ten sposób, że zmodyfikował opis zarzucanych oskarżonym czynów, poprawił przyjętą kwalifikację i jednocześnie zaostrzył wymierzone im kary więzienia.
Obrońcy skazanych zarzucili temu wyrokowi obrazę art. 454 par. 2 k.p.k. z uwagi na wymierzenie surowszej kary przy jednoczesnej zmianie ustaleń faktycznych.
Przy okazji takich spraw rysowały się już wcześniej wątpliwości i wydawano na ten temat rozbieżne orzeczenia nawet w samym Sądzie Najwyższym.

Różne interpretacje

W wielu orzeczeniach prezentowano stanowisko, że każda zmiana ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku, dokonana po rozpoznaniu wniesionych w sprawie apelacji, wyklucza możliwość wymierzenia przez sąd odwoławczy surowszej kary pozbawienia wolności. Chodzi o wszelkie, nawet drobne zmiany w opisie czynu i te, które nie mają bezpośrednio wpływu na zakres represji karnej. Gdyby bowiem ustawodawca chciał różnicować zmiany w jakikolwiek sposób, to na pewno zawarłby to w przepisach.
Jak przyznał rozszerzony skład SN, wolą ustawodawcy było jednak najprawdopodobniej uniknięcie paradoksu, gdzie w przepisie z jednej strony pozwalałby sądowi odwoławczemu na dokonywanie korzystnych dla oskarżonego modyfikacji, a z drugiej strony na jednoczesne wymierzenie mu surowszej kary. Z zakazem orzeczenia surowszej kary pozbawienia wolności nie mają jednak nic wspólnego takie ustalenia faktyczne, które pozostają bez wpływu na zaostrzenie kary. Podkreślił on jednocześnie, że logicznie myśląc na zaostrzenie kary mogą mieć jedynie wpływ zmiany, które są dla oskarżonego niekorzystne.
Jedynym kryterium, które decyduje o braku możliwości zaostrzenia kary pozbawienia wolności, jest funkcjonalny związek nowych ustaleń z decyzją o zaostrzeniu represji. Nie jest tym kryterium to, czy nowych ustaleń dokonano na korzyść czy na niekorzyść oskarżonego, ale to, czy mają one wpływ na ewentualne zaostrzenie kary pozbawienia wolności za czyn, którego dotyczą.
Sentencja uchwały
Artykuł 454 par. 2 kodeksu postępowania karnego zakazuje sądowi odwoławczemu orzeczenia surowszej kary pozbawienia wolności jedynie wówczas, gdy zmiana ustaleń faktycznych miałaby wpływ na zaostrzenie tej kary.
Podstawa
Uchwała składu 7 sędziów SN z 23 marca 2011 r., sygn. akt I KZP 28/10