Pokrzywdzony nie musi być tylko świadkiem w procesie. Może bowiem występować w roli oskarżyciela posiłkowego, który w sprawach ściganych z oskarżenia publicznego działa obok prokuratora. Aby uzyskać taki status, musi złożyć oświadczenie.
Oskarżyciel posiłkowy jest czynną stroną procesu karnego, co oznacza, że ma prawo np. zadawać pytania oskarżonemu oraz świadkom. Może także złożyć apelację, jeżeli wyrok nie będzie dla niego satysfakcjonujący. Jeżeli staliśmy się ofiarą przestępstwa, to najpierw powinniśmy się zgłosić na policję lub do prokuratury. Po prze- prowadzeniu postępowania przygotowawczego organ ścigania zadecyduje, czy jest potrzeba skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego. Gdy taka decyzja zapadnie, możemy złożyć oświadczenie o przystąpieniu do procesu jako oskarżyciel posiłkowy i działania w nim obok prokuratora lub zamiast niego.

Złożenie oświadczenia

Pokrzywdzony, który chce być czynną stroną procesu karnego, musi złożyć oświadczenie, że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Ma do tego prawo, gdy oskarżyciel publiczny, czyli prokurator, wniesie akt oskarżenia do sądu. Oświadczenie musi zostać złożone do momentu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej, a więc do pierwszej rozprawy. Jeżeli pokrzywdzony złoży takie oświadczenie, to nawet w sytuacji, gdy prokurator odstąpi od oskarżenia, zachowuje on swoje uprawnienia jako oskarżyciel posiłkowy. Trzeba także zaznaczyć, że w przypadku śmierci pokrzywdzonego w jego prawa jako oskarżyciela posiłkowego mogą wstąpić w każdym stadium postępowania osoby jemu najbliższe. Jeżeli takich osób jest kilka, to przystąpienie jednej z nich do postępowania blokuje udział pozostałych.

Niezależnie od prokuratora

Pokrzywdzony z chwilą uzyskania statusu oskarżyciela posiłkowego nabywa wszystkie prawa, jakie mają strony postępowania karnego. Ważne jest także to, że jego działania są niezależne od działań prokuratora. Tak więc oskarżyciel posiłkowy może składać własne wnioski dowodowe, uczestniczyć w czynnościach procesowych, zadawaniu pytań świadkom oraz oskarżonemu, składać wnioski o wyłączenie sędziego, ławnika, biegłych. Ma także prawo do zaskarżania orzeczeń sądowych, w tym także w odniesieniu do kary. Od jego zgody zależy także, czy oskarżony zostanie skazany bez przeprowadzenia postępowania dowodowego na rozprawie. Oskarżyciel posiłkowy może również przeglądać akta sądowe oraz występować o ich odpisy. Sąd ma ponadto obowiązek doręczać mu wszelkie pisma procesowe, w tym odpisy orzeczeń, które wydane zostały poza rozprawą, a mogą być zaskarżane. Oskarżyciel posiłkowy musi być także zawiadamiany o wszelkich czynnościach, które sąd ma zamiar przeprowadzić. Trzeba jednak pamiętać, że ta strona może tylko popierać oskarżenie. Oznacza to, że nie może podejmować żadnych czynności na korzyść oskarżonego. Niestawiennictwo oskarżyciela posiłkowego na rozprawie nie jest obowiązkowe i nie tamuje biegu procesu. Od tej zasady jednakże jest kilka wyjątków. Sąd nie powinien przeprowadzać rozprawy przy braku obecności oskarżyciela posiłkowego, jeżeli np. nie został on powiadomiony o rozprawie, a także wówczas, gdy wystąpiła przeszkoda żywiołowa lub inna ważna przyczyna.
PRZYKŁAD
Co musi zawierać akt oskarżenia składany samodzielnie
W sytuacji gdy pokrzywdzony chce występować w procesie zamiast prokuratora, musi wnieść do sądu własny akt oskarżenia, który powinien zawierać dane oskarżonego, takie jak imię, nazwisko, adres zamieszkania. Pokrzywdzony ma także obowiązek dokładnie określić zarzucany oskarżonemu czyn i wskazać czas, miejsce, sposób oraz okoliczności jego popełnienia. W akcie oskarżenia musi także znaleźć się opis skutków takiego czynu, ze szczególnym uwzględnieniem powstałej szkody. Należy również wskazać przepisy prawa, które swym zachowaniem oskarżony naruszył. Wszystkie te twierdzenia muszą zostać uzasadnione, co oznacza, że trzeba opisać fakty i dowody, na których opieramy nasze oskarżenie. Akt oskarżenia musi zostać sporządzony oraz podpisany przez adwokata. Obowiązuje bowiem w tym przypadku przymus adwokacki.
Podstawa prawna
Ustawa z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 1997 r. nr. 89, poz. 555 z późn. zm.).