Gmina, która otrzyma status uzdrowiska, uzyskuje potwierdzenie właściwości leczniczych znajdujących się na jej obszarze naturalnych surowców i klimatu. To ważny czynnik marketingowy. Uzyskanie statusu wiąże się jednak z ograniczeniami związanymi z prowadzeniem działalności gospodarczej, jakich nie ma w pozostałych gminach.
Za gminę uzdrowiskową może być uważana jedynie ta jednostka samorządu, której obszarowi lub jego części został nadany status uzdrowiska w trybie określonym w ustawie o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych. Zanim władze samorządowe zdecydują się postawić pierwsze kroki w kierunku uzyskania specjalnego statusu, powinny sprawdzić, czy obszar, który obejmuje miejscowość, spełnia łącznie kilka określonych przepisami warunków.
Co najważniejsze, gmina musi mieć złoża naturalnych surowców leczniczych i klimat o potwierdzonych właściwościach uzdrowiskowych. Musi także spełniać określone wymagania środowiskowe i mieć infrastrukturę techniczną w zakresie gospodarki wodno-ściekowej, energetycznej, w zakresie transportu zbiorowego, a także prowadzić gospodarkę odpadami. Wymagane jest także, aby na obszarze miejscowości znajdowały się zakłady i urządzenia przygotowane do prowadzenia lecznictwa uzdrowiskowego. Tego rodzaju zorganizowana działalność polega na udzielaniu świadczeń opieki zdrowotnej prowadzonej w uzdrowisku przy wykorzystaniu właściwości naturalnych surowców leczniczych czy właściwości leczniczych (mikro-)klimatu, a także towarzyszących temu zabiegów fizykalnych. Jeśli gmina nie spełni tego ostatniego warunku, nie będzie mogła otrzymać statusu uzdrowiska, a jedynie status obszaru ochrony uzdrowiskowej.

Ograniczenia w strefach

Gmina, która występuje o nadanie obszarowi statusu uzdrowiska albo statusu obszaru ochrony uzdrowiskowej, jest zobowiązana do uzyskania potwierdzenia właściwości leczniczych naturalnych surowców leczniczych i właściwości leczniczych klimatu w formie świadectwa.
Na obszarze uzdrowiska lub obszarze ochrony uzdrowiskowej zostają wydzielone trzy rodzaje stref ochronnych. Są one oznaczane literami A, B i C. Strefa A obejmuje obszar, na którym są zlokalizowane lub planowane zakłady i urządzenia lecznictwa uzdrowiskowego, a także inne obiekty służące lecznictwu uzdrowiskowemu czy obsłudze pacjenta lub turysty. Mniejsze obwarowania obowiązują w strefie B uzdrowiska, która obejmuje obszar przyległy do strefy A i stanowi jej otoczenie. Na tym terenie zlokalizowane są nieuciążliwe w procesie leczenia pacjentów obiekty usługowe, turystyczne, sportowe i komunalne. W strefie ochronnej C nie można z kolei prowadzić nieplanowanego wyrębu drzew czy działań powodujących niekorzystną zmianę stosunków wodnych.

Sporządzenie operatu

Na gminie, która uzyskała status uzdrowiska lub status obszaru ochrony uzdrowiskowej, ciąży ważny obowiązek, z którego realizacją ma dzisiaj problemy większość miejscowości w Polsce. Chodzi o miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Gmina uzdrowiskowa musi sporządzić i uchwalić plan w terminie do dwóch lat od dnia uzyskania tego statusu.
Innym zadaniem dla gminy, która zamierza wystąpić o nadanie danemu obszarowi statusu uzdrowiska albo statusu obszaru ochrony uzdrowiskowej, jest sporządzenie operatu uzdrowiskowego. Jest to dokument, który określa możliwości prowadzenia lecznictwa uzdrowiskowego na jej obszarze. Dzieli się na część opisową i graficzną. W części opisowej operatu uzdrowiskowego trzeba uwzględnić aż 12 elementów wymienionych w art. 39 ust. 4 ustawy o lecznictwie uzdrowiskowym.

Statut uzdrowiska

Po pozytywnym przejściu całej ścieżki urzędowej rada gminy ma obowiązek uchwalić statut uzdrowiska lub statut obszaru ochrony uzdrowiskowej. Musi to zrobić w ciągu 30 dni od dnia wejścia w życie rządowego rozporządzenia o nadaniu statusu. Uzyskanie statusu gminy uzdrowiskowej nie oznacza, że może ona przez cały czas korzystać ze związanych z tym przywilejów. Jednym z kolejnych nałożonych na nią obowiązków jest konieczność systematycznego sporządzania i przedstawienia operatu uzdrowiskowego ministrowi zdrowia. Należy to robić nie rzadziej niż raz na dziesięć lat. Celem takiej permanentnej kontroli właściwości obszaru jest potwierdzenie spełniania wymagań określonych w ustawie. Jeżeli na podstawie złożonego operatu minister stwierdzi nieprawidłowości, wyznacza okres dostosowawczy w celu ich usunięcia. Okres ten może maksymalnie wynosić pięć lat. W przypadku nieusunięcia nieprawidłowości szef resortu zdrowia ma obowiązek wystąpić do Rady Ministrów o pozbawienie danego obszaru statusu uzdrowiska lub statusu obszaru ochrony uzdrowiskowej.



Dodatkowe korzyści

Jednym z przywilejów, który wiąże się z nadaniem statusu uzdrowiska, jest możliwość dodania do nazwy miejscowości, w której granicach administracyjnych znajduje się obszar uzdrowiska, wyrazu „zdrój”, jeżeli podstawą leczenia uzdrowiskowego są wody lecznicze, lub wyrazu „cieplice” bądź „uzdrowisko termalne”, jeżeli podstawą leczenia uzdrowiskowego są wody termalne. Zmiany nazw miejscowości odbywają się na zasadach określonych w ustawie z 29 sierpnia 2003 r. o urzędowych nazwach miejscowości i obiektów fizjograficznych (Dz.U. nr 166, poz. 1612 ze zm.).
Gmina uzdrowiskowa w celu realizacji dodatkowych zadań ma prawo pobierać opłatę miejscową oraz opłatę uzdrowiskową z zastrzeżeniem, że od osób, od których pobrano opłatę uzdrowiskową, opłaty miejscowej już się nie pobiera. Opłata uzdrowiskowa może być pobierana od osób fizycznych przebywających dłużej niż dobę w celach zdrowotnych, turystycznych, wypoczynkowych lub szkoleniowych w miejscowościach znajdujących się na obszarach, którym nadano status uzdrowiska.
Gmina uzdrowiskowa ma prawo otrzymywać także specjalną dotację z budżetu państwa w wysokości równej wpływom z tytułu opłaty uzdrowiskowej pobranej w uzdrowisku w roku poprzedzającym rok udzielenia dotacji. Kwotę dotacji wojewoda przekazuje na rachunek gminy najpóźniej do 31 sierpnia. Dotacja ta w dużych uzdrowiskach może sięgać nawet kilku milionów złotych. Sama opłata uzdrowiskowa jest o 100 proc. wyższa od opłaty miejscowej, którą pobiera się w miejscowościach turystycznych.
5 etapów ubiegania się o status uzdrowiska
1 Konieczny operat
Gmina musi sporządzić tzw. operat uzdrowiskowy w celu określenia możliwości prowadzenia lecznictwa uzdrowiskowego na tym obszarze. Jest on sporządzany w formie pisemnej. Składa się z części opisowej i graficznej. Operat podpisuje wójt, burmistrz lub prezydent miasta.
2 Decyzja ministra
Gmina przesyła operat uzdrowiskowy ministrowi zdrowia w celu potwierdzenia spełnienia warunków koniecznych do nadania statusu uzdrowiska przez obszar, dla którego został on sporządzony. Jeżeli operat spełnia warunki formalne, to minister zdrowia wydaje decyzję o potwierdzeniu możliwości prowadzenia lecznictwa uzdrowiskowego na danym obszarze. W przeciwnym wypadku wzywa daną gminę do uzupełnienia braków.
3 Podstawa powołania
Rada Ministrów wydaje rozporządzenie o nadaniu danemu obszarowi statusu uzdrowiska albo statusu obszaru ochrony uzdrowiskowej.
4 Uchwała gminy
Rada gminy w ciągu 30 dni po wejściu w życie rozporządzenia na podstawie operatu uchwala statut uzdrowiska lub statut obszaru ochrony uzdrowiskowej.
5 Potwierdzenie właściwości
Rada gminy nie rzadziej niż raz na dziesięć lat przedstawia ministrowi środowiska operat w celu potwierdzenia spełniania przez obszar uzdrowiskowy wymagań określonych w ustawie.
Podstawa prawna
Ustawa z 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych (Dz.U. z 2005 r. nr 167, poz. 1399 ze zm.).