Papier wartościowy to tzw. dokument dłużny, czyli dokument stwierdzający istnienie stosunku prawnego. Inkorporuje on w sobie pewne prawo podmiotowe – zazwyczaj o charakterze majątkowym, wskazując tym samym na silne powiązanie tego prawa z jego materialnym nośnikiem.
Przedłożenie papieru wartościowego osobie zobowiązanej jest niezbędne dla zrealizowania uprawnień, które w sobie inkorporuje. Z tego też względu konieczne było uregulowanie skutków sytuacji faktycznej w postaci fizycznej utraty papieru wartościowego przez uprawnionego.
Skutki utraty dokumentu w przypadku papierów wartościowych są objęte regulacją odmienną, niż ma to miejsce w przypadku zwykłych dokumentów dłużnych czy też znaków legitymacyjnych. Ustawodawca przewidział szczególny rodzaj postępowania, które prowadzi do amortyzacji papieru wartościowego powodującej zerwanie więzi prawnej pomiędzy prawem a dokumentem. Postępowanie to jest regulowane przepisami pozakodeksowymi, do których odsyła lakoniczna treść art. 92114 par. 1 k.c., z których najistotniejsze znaczenie ma dekret z 10 grudnia 1946 r. o umarzaniu utraconych dokumentów (Dz.U. z 1947 r. nr 5, poz. 20). Przy czym umorzenie niektórych rodzajów papierów wartościowych regulują inne przepisy szczególne – Prawo wekslowe, Prawo czekowe czy ustawa o domach składowych.
Odpowiedzmy na pytanie, kto dokonuje umorzenia. Otóż umorzenia dokonuje sąd w toku postępowania nieprocesowego. Przez ogłoszenie wzywa on aktualnego posiadacza papieru wartościowego do zgłoszenia się w określonym terminie i okazania papieru wartościowego. W sytuacji, gdy posiadacz się nie zgłosi, wydaje postanowienie o umorzeniu papieru wartościowego.
Wyjaśnijmy, jak powinien wyglądać wniosek. Otóż wniosek o umorzenie powinien, oprócz danych ogólnie wymaganych, zawierać także wymienienie wystawcy dokumentu i jego siedziby, oznaczenie dokumentu – jego rodzaju i znamion odróżniających go od innych tego samego rodzaju dokumentów wystawionych przez tego samego wystawcę oraz uprawdopodobnienie faktu posiadania dokumentu i okoliczności jego utraty.