Muzea nie mogą zakazać fotografowania eksponatów, a także pobierać dodatkowych opłat za fotografowanie obrazów, rzeźb i innych przedmiotów wystawionych w salach ekspozycyjnych.
Takie są skutki prawomocnego wyroku Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Sąd w Warszawie (sygn. akt XVII AmC 1145/09). Uznał on za niedozwolone postanowienie regulaminu stosowanego przez Muzeum Regionalne im. Dzieci Wrzesińskich we Wrześni, które zabraniało zwiedzającym fotografowania i filmowania eksponatów bez uzyskania pozwolenia dyrektora muzeum, a także przewidywało pobieranie dodatkowej opłaty za fotografowanie.

Nie wiąże z mocy prawa

Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wpisał zakwestionowaną przez sąd klauzulę do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone (nr wpisu 1945). Oznacza to, że od tego dnia – zgodnie z art. 47943 kodeksu postępowania cywilnego – prawomocny wyrok sądu wywiera skutek także wobec osób trzecich w stosunku do stron postępowania. W praktyce prowadzi to do zakazu stosowania tożsamych co do treści klauzul także przez wszystkie pozostałe muzea w Polsce. Gdyby jednak – pomimo zakazu – postanowienie takie znalazło się w regulaminie muzeum, to z mocy prawa nie wiąże ono osób odwiedzających muzea i wystawy.
Niestety w przypadku niezastosowania się przez dane muzeum do zakazu pobierania dodatkowych opłat za fotografowanie konsumentowi pozostaje droga sądowa do dochodzenia swoich praw. W takim przypadku przed sądem można żądać zwrotu nienależnie pobranej opłaty, skoro postanowienia regulaminu uznane za niedozwolone nie wiążą konsumenta z mocy prawa (art. 3851 § 1 kodeksu cywilnego).

Odpłatne kopiowanie

Warto jednak pamiętać, że zakaz pobierania opłat za fotografowanie nie obejmuje wszystkich sytuacji. Zgodnie z art. 25 ustawy z 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz.U. z 1997 r. nr 5, poz. 24 ze zm.) muzea mogą pobierać opłaty za przygotowanie i udostępnianie zbiorów do celów innych niż zwiedzanie, w szczególności za kopiowanie czy sporządzanie reprodukcji lub fotografii. Wysokość tych opłat ustala dyrektor muzeum, który w uzasadnionych przypadkach może ustalić opłatę ulgową lub nawet zwolnić z opłaty. Opłata za fotografowanie może zatem zostać pobrana, gdy muzeum podjęło dodatkowe (inne niż zwykła ekspozycja w celu zwiedzania) czynności mające w sposób szczególny przygotować dany eksponat do fotografowania (np. wyjęto eksponat z gabloty i zapewniono dodatkowe warunki oświetleniowe).

W wirtualnej galerii

Ponadto w myśl art. 25a ust. 2 ustawy o muzeach muzea pobierają opłaty za udostępnianie wizerunków muzealiów z wykorzystaniem informatycznych nośników danych (np. za przesłanie fotografii eksponatów na płycie CD lub pocztą elektroniczną). Z usług takich, podobnie jak ze specjalistycznych przygotowań do fotografowania, najczęściej korzystają firmy (np. wydawnictwa czy agencje reklamowe). Ustawa wymaga jednak, aby bezpośredni dostęp do wizerunków muzealiów drogą elektroniczną był bezpłatny. Zamieszczając więc fotografie muzealiów na stronie internetowej (np. w wirtualnej galerii), muzeum nie może uzależnić dostępu do takiej strony od uiszczenia opłat.
Pobieranie dodatkowych opłat za fotografowanie muzealiów dopuszczalne jest zatem wyłącznie w przypadkach określonych w ustawie o muzeach i nie może dotyczyć konsumentów zwiedzających powszechnie dostępne ekspozycje. Warto podkreślić, że zakwestionowana klauzula nie dotyczy zakazu używania lamp błyskowych, który nadal może być przez muzea stosowany w celu ochrony zbiorów. Wykorzystując fotografie chronionych utworów w celach wykraczających poza prywatny użytek, należy ponadto mieć na względzie liczne ograniczenia wynikające z prawa autorskiego.