Jakie działania poprzedzają przyznanie pomocy finansowej z pomocy społecznej? W jakich przypadkach można wstrzymać lub cofnąć pomoc finansową?
Świadczenia przyznawane w ramach pomocy społecznej mają charakter pieniężny lub niepieniężny. Przyznawane są z nielicznymi wyjątkami w formie decyzji administracyjnej, którą wydaje się po przeprowadzeniu rodzinnego wywiadu środowiskowego. Wywiad ma na celu ustalenie sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej osób i rodzin. Wywiad rodzinny przeprowadza pracownik socjalny w miejscu zamieszkania osoby/rodziny. W trakcie takiego wywiadu pracownik socjalny jest w stanie ocenić największe problemy, jakie występują w rodzinie, i jakie są przyczyny zaistniałej sytuacji. Na tej podstawie przyznawane są świadczenia z pomocy społecznej.
Artykuł 11 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej stanowi, że w przypadku stwierdzenia przez pracownika socjalnego marnotrawienia przyznanych świadczeń, ich celowego niszczenia lub korzystania w sposób niezgodny z przeznaczeniem bądź marnotrawienia własnych zasobów finansowych może nastąpić ograniczenie świadczeń, odmowa ich przyznania albo przyznanie pomocy w formie świadczenia niepieniężnego (pomoc rzeczowa, w tym żywność, ubranie, obuwie, środki higieniczne i czystościowe, węgiel itp., lub w postaci bonów bądź możliwości dokonania zakupów o określonej wartości we wskazanym przez ośrodek pomocy społecznej sklepie). Z kolei zgodnie z art. 4 ustawy o pomocy społecznej, osoby i rodziny korzystające z pomocy są obowiązane do współdziałania w rozwiązywaniu ich trudnej sytuacji życiowej. Aby określić sposób takiego współdziałania, pracownik socjalny może z tą osobą lub rodziną zawrzeć kontrakt socjalny w celu wzmocnienia aktywności i samodzielności życiowej, zawodowej lub przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu (art. 108 ustawy o pomocy społecznej). Brak współdziałania osoby/rodziny z pracownikiem socjalnym w rozwiązywaniu trudnej sytuacji życiowej, odmowa zawarcia kontraktu socjalnego, niedotrzymywanie jego postanowień, nieuzasadniona odmowa podjęcia zatrudnienia, innej pracy zarobkowej przez osobę bezrobotną lub wykonywania prac społecznie użytecznych, lub nieuzasadniona odmowa podjęcia leczenia odwykowego mogą stanowić podstawę do odmowy przyznania świadczenia, uchylenia decyzji w tej sprawie. Czasami jest to bardzo trudna decyzja kierownika ośrodka pomocy społecznej, bowiem odmawiając przyznania pomocy lub ograniczając wysokość albo rozmiar świadczenia, musi mieć na uwadze sytuację osób będących na utrzymaniu osoby ubiegającej się o świadczenie lub korzystającej ze świadczeń. Dlatego też niezwykle istotne jest, aby rodziny, w których oprócz trudnej sytuacji finansowej występują różnego rodzaju patologie, objęte były stałą, adekwatną do potrzeb pomocą w postaci pracy socjalnej oraz specjalistycznym poradnictwem. Aby umożliwić pracownikom socjalnym prawidłową realizację ich zadań, w szczególności prowadzenie pracy socjalnej z osobami/rodzinami znajdującymi się w trudnej sytuacji życiowej, wprowadzono przepis dotyczący wskaźnika zatrudnienia pracowników socjalnych w ośrodkach pomocy społecznej. Wskaźnik ten obowiązuje więc już 12 lat, ale w wielu gminach nie jest przestrzegany do dzisiaj.
Niestety nowe zadania nałożone na gminy (m.in. ustawa o świadczeniach rodzinnych, ustawa o dodatkach mieszkaniowych) sprawiły, że w większości przypadków zadaniami wynikającymi z tych ustaw obciążono ośrodki pomocy społecznej, w tym pracowników socjalnych. Z danych statystycznych wynika, że pomocy w formie pracy socjalnej udziela się tylko około 60 proc. wszystkich rodzin objętych pomocą społeczną, a 16 proc. wszystkich rodzin obejmuje się pomocą wyłącznie w postaci pracy socjalnej. Dlatego też sytuacja ta powinna ulec zmianie. Obecnie przyznawanie i wypłacanie zasiłków stałego, okresowego i celowego, w tym specjalnego zasiłku celowego, jest zadaniem własnym gminy o charakterze obowiązkowym, przy czym dwa z nich (zasiłek stały i okresowy) dotowane są z budżetu państwa (na podstawie odpowiedzi na interpelację nr 11950).
Podstawa prawna
Art. 4, art. 11 ust. 1, art. 108, art. 110 ust. 11 ustawy z 12 marca 2004 r o pomocy społecznej (Dz.U. z 2008 r. nr 115, poz. 728).