Obecnie obowiązujące przepisy prawa umożliwiają władzom samorządowym określenie katalogu sytuacji, które mogą spowodować obniżenie uposażenia radnego.
PROBLEM
Jak kontrolowane są uchwały jednostek samorządu terytorialnego, które dotyczą wysokości diet dla radnych? Jakie przesłanki mogą przemawiać za obniżeniem diety, które przysługuje radnemu?
MSWIA WYJAŚNIA
Diety oraz zwrot kosztów podróży służbowych przysługują radnemu na zasadach ustalonych przez organ stanowiący gminy – ustawodawca wskazał jedynie ich maksymalną wysokość. Wysokość diet przysługujących radnemu nie może przekroczyć w ciągu miesiąca łącznie półtorakrotności kwoty bazowej określonej w ustawie budżetowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe na podstawie przepisów ustawy z 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. nr 110, poz. 1255 ze zm.), art. 25 ust. 4 i 6 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591 ze zm.). Rada gminy, podejmując rozstrzygnięcie w przedmiotowej kwestii, jest zobowiązana – na podstawie art. 25 ust. 8 ustawy o samorządzie gminnym – do uwzględnienia funkcji pełnionych przez radnego.
Wydaje się, iż uchwała regulująca omawianą materię może także przewidywać sytuacje, w których powyższe świadczenia będą przysługiwały radnym w mniejszej wysokości, np. z uwagi na ich nieobecność na sesjach rady czy też brak udziału w pracach komisji problemowych tego organu. Ocena zgodności z prawem aktów podejmowanych przez organy jednostek samorządu terytorialnego należy do organów nadzoru – wojewody, a w zakresie spraw finansowych – regionalnej izby obrachunkowej (art. 85 oraz art. 86 ustawy o samorządzie gminnym).
Powszechnie obowiązujące przepisy prawa regulujące ustrój oraz funkcjonowanie jednostek samorządu terytorialnego nie przewidują istnienia organu, do którego kompetencji należałaby kontrola pracy radnych. Co prawda, w obowiązującym systemie prawnym funkcjonują podmioty (prezes Rady Ministrów, wojewoda oraz regionalna izba obrachunkowa) sprawujące nadzór m.in. nad działalnością samorządu gminnego, jednakże odbywa się to wyłącznie w zakresie dotyczącym zgodności z prawem działania organów gminy, tj. rady oraz wójta (burmistrza, prezydenta miasta).
Niemniej jednak istotne pozostaje, iż gmina jest wspólnotą samorządową, którą tworzą zamieszkujący na jej terytorium obywatele. Stąd też to mieszkańcy stanowią najwyższą władzę w tej podstawowej jednostce samorządu terytorialnego, bowiem będąc jednocześnie wyborcami, na bieżąco oceniają pracę swoich przedstawicieli w organie stanowiącym, która to ocena znajduje następnie wyraz w akcie głosowania.
Należy podkreślić, iż obecnie obowiązujące przepisy prawa umożliwiają władzom samorządowym określenie katalogu przypadków, których wystąpienie będzie skutkować obniżeniem uposażenia radnego. Warto przytoczyć również stanowisko Regionalnej Izby Obrachunkowej, która w jednej ze swoich uchwał stwierdziła m.in., iż przysługująca radnym dieta stanowi rekompensatę utraconego wynagrodzenia. Brak zasad ustalenia wysokości diet powoduje, że określony ryczałt miesięczny traci charakter rekompensacyjny, a przyjmuje charakter stałego, miesięcznego wynagrodzenia, niezależnego od udziału radnego w pracach organów miasta, co jest sprzeczne z uregulowaniami art. 25 ust. 4 w związku z art. 24 ustawy o samorządzie gminnym – uchwała RIO z Łodzi z 2 sierpnia 1998 r. XX XIII/227/99 (na podstawie odpowiedzi na interpelację nr 8744).
Podstawa prawna
Ustawa z 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. nr 110, poz. 1255 ze zm.).
Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591 ze zm.).