Minister sprawiedliwości bada zgodność z prawem uchwał samorządów prawniczych. Najczęściej do Sądu Najwyższego zaskarżane są uchwały korporacji notarialnej. Legalność aktów samorządu notarialnego jest także kwestionowana przez UOKiK.
Notariusze są rekordzistami wśród samorządów prawniczych w łamaniu prawa. Ostatnio Sąd Najwyższy uznał za niezgodne z prawem uchwały izb w Katowicach, Poznaniu, Poznaniu, Wrocławiu, Warszawie, Krakowie oraz Szczecinie.
– Wszystkie samorządy – adwokacki, radcowski i notarialny – mają ustawowy obowiązek dostarczania ministrowi sprawiedliwości każdej podjętej uchwały – tłumaczy Iwona Kujawa z departamentu nadzoru nad aplikacjami w Ministerstwie Sprawiedliwości.
Minister bada uchwały z punktu widzenia ich zgodności z prawem. Jeżeli stwierdzi, że jakaś jest sprzeczna z obowiązującym prawem, ma obowiązek zaskarżenia jej do Sądu Najwyższego.
– Najczęściej skarżone są uchwały samorządu notarialnego – zaznacza Iwona Kujawa.

Blokada dla aplikantów

Ostatnio zakwestionowane uchwały notariuszy przewidywały między innymi, że wpis na listę aplikantów nie jest równoznaczny z możliwością rozpoczęcia szkolenia. Rady nałożyły na aplikantów obowiązek znalezienia sobie patronów.
Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone uchwały i stwierdził, że samorząd notarialny ma obowiązki o charakterze publicznoprawnym. Do tych obowiązków należy między innymi organizowanie aplikacji – mówi Iwona Kujawa.
Organizowanie aplikacji wiąże się zaś z obowiązkiem wyznaczenia przez radę patronów, a dla członków samorządu, czyli notariuszy, oznacza obowiązek objęcia patronatu nad wskazanym aplikantem. Uchwała rady Izby Notarialnej w Warszawie zawierała również regulacje stanowiące podstawę do skreślenia z listy aplikantów osoby, która nie usprawiedliwi nieobecności na szkoleniach lub otrzyma z kolokwium ocenę niedostateczną.

Ograniczanie konkurencji

Na bezprawne działania notariuszy zwrócił uwagę także Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Zdaniem prezes urzędu kodeks etyki zawodowej notariusza ograniczał bezpodstawnie konkurencję na rynku usług prawniczych. UOKiK zakwestionował postanowienie zawarte w kodeksie etycznym pozwalające notariuszowi otworzyć kancelarię w budynku, w którym mieści się już inna kancelaria, jedynie pod warunkiem uzyskania zgody Rady Izby Notarialnej. Zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów zakazane są porozumienia, których celem lub skutkiem jest wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie w inny sposób konkurencji na rynku właściwym. Zdaniem prezes, Krajowa Rada Notarialna naruszyła wspomniany zakaz.
Według notariuszy UOKiK nie ma prawa ingerować w wewnętrzne regulacje notariatu. Kodeks etyki nie reguluje bowiem relacji między notariuszami a konsumentami. Kwestionowany przepis dotyczy jedynie ustroju organizacyjnego samorządu zawodowego notariuszy, a tym samym stanowi strefę samodzielności działania samorządu podlegającą szczególnej ochronie.
Innego zdania jest UOKiK. W uzasadnieniu swojej decyzji podkreśla, że adresatem zakazów praktyk ograniczających konkurencję są obok przedsiębiorców także ich związki. Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów definiuje związek przedsiębiorców jako izby, zrzeszenia i inne organizacje zrzeszające przedsiębiorców, jak również związki tych organizacji. Samorząd zawodowy notariuszy jest związkiem przedsiębiorców, którego uchwały podlegają ocenie w trybie przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Jego kodeks etyki podlega więc kontroli UOKiK.



Z informacji zgromadzonych przez urząd wynika, że regionalne izby notarialne niejednokrotnie nie zgadzały się na otwarcie kolejnych kancelarii w jednym budynku. W praktyce było to możliwe jedynie w przypadku wyrażenia zgody przez notariusza prowadzącego już działalność w tym miejscu.
Zdaniem prezesa urzędu istniejący przepis spowodował ograniczenie konkurencji pomiędzy notariuszami. Część z nich miała utrudniony dostęp do rynku, nie mogąc rywalizować o klienta z posiadającymi już kancelarię w danym miejscu. Odczuwały to również osoby korzystające z usług notariuszy.

Zakaz reklamy adwokatów

UOKiK zakwestionował także brak możliwości reklamowania działalności zawodowej przez adwokatów. Zdaniem urzędu powoduje to zmniejszenie dostępu do informacji o świadczonych usługach na rynku, utrudnia rozwój konkurencji i nie sprzyja interesom konsumentów i małych przedsiębiorstw.
– Czym innym jest jednak reklama, a czym innym informacja. Adwokaci mogą informować o swoich usługach, ale nie mogą używać sformułowań wartościujących – mówi Paweł Rochowicz z Naczelnej Rady Adwokackiej.
Działania adwokatów były także przedmiotem zainteresowania Ministerstwa Sprawiedliwości. Sąd Najwyższy rozpatrzył skargę sprawiedliwości na uchwałę Okręgowej Rady Adwokackiej w Warszawie dotyczącą organizacji dla aplikantów praktyk w sądach.
– Od 2009 roku, czyli od wejścia w życie nowelizacji ustawy prawa o adwokaturze, praktyki w sądach nie są obowiązkowe – tłumaczy Iwona Kujawa.
Postępowanie zostało jednak umorzone wobec uchylenia przez tę radę przed terminem rozprawy zaskarżonej przez ministra sprawiedliwości uchwały.
3 miesiące ma minister sprawiedliwości na zaskarżenie uchwały do Sądu Najwyższego
OPINIA
Małgorzata Krasnodębska-Tomkiel
prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Zgodnie z konstytucją samorządy zawodowe, w tym prawnicze, powinny działać „w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony”. Niestety w korporacyjnych uchwałach znajdujemy dużo antykonkurencyjnych postanowień. W przyjętym przez notariuszy kodeksie etyki zawodowej znalazło się na przykład postanowienie pozwalające notariuszowi otworzyć kancelarię w budynku, w którym mieści się już inna kancelaria, jedynie pod warunkiem uzyskania zgody Rady Izby Notarialnej. Nie była to pierwsza decyzja przeciwko samorządowi notariuszy. Za sprzeczne z prawem uznaliśmy umieszczenie postanowienia określającego przyciąganie klientów poprzez proponowanie niższego wynagrodzenia za usługi notarialne za przejaw nieuczciwej konkurencji zawodowej. Praktyka polegająca na odgórnym wpływaniu przez korporacje na wysokość pobieranych opłat była szczególnie groźna dla konkurencji na rynku usług prawniczych. Wywiera takie skutki jak zmowa kartelowa.
Klauzule prawnicze / DGP