Rada gminy, podejmując uchwałę w sprawie regulaminu utrzymania czystości i porządku, nie może kierować się interesem swoich jednostek organizacyjnych, lecz ogółu mieszkańców.
Z orzeczeń sądów administracyjnych wynika, że gminy mają pozycję monopolisty w sprawach organizacyjnych podejmowanych dla utrzymania porządku i czystości na podległym jej obszarze. Taki status jednostki samorządu wprowadziła ustawa o samorządzie gminnym oraz o utrzymaniu porządku i czystości w gminach.
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie wydany 26 czerwca ubiegłego roku potwierdził, że władze gminne mają obowiązek stworzyć warunki do wykonywania prac związanych z utrzymaniem czystości i porządku albo zapewnić wykonanie tych prac przez tworzenie odpowiednich zakładów. Jednak te przedsiębiorstwa należące do gminy muszą przestrzegać przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, gdyż gmina staje się w ten sposób przedsiębiorcą. A zatem rada gminy, podejmując uchwałę w sprawie regulaminu utrzymania czystości i porządku, nie może kierować się interesem swoich jednostek organizacyjnych, lecz ogółu mieszkańców.
Przewidziany jest określony tryb uchwalania regulaminu o zachowaniu czystości w gminach. Jeśli np. regulamin nie został przedstawiony do zaopiniowania właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu, to stanowi istotne naruszenie prawa.
Skutkiem takiego pogwałcenia przepisów jest nieważność aktu. Istnieje w orzecznictwie rozbieżność dotycząca zakresu unieważnienia regulaminu. WSA w Białymstoku utrzymuje, że traci moc tylko część podlegająca zaopiniowaniu przez inspekcję (II SA/Bk 29/08). Sąd w Gorzowie Wielkopolskim jest zdania, że cały regulamin staje się bez dokonania wcześniejszych konsultacji nieważny (II S.A./Go 316/06).
Ustawa o utrzymaniu porządku i czystości w gminach w art. 4 ust. 2 określa zakres spraw, jaki rada gminy może ująć w swym regulaminie. Sądy zgodnie stwierdzają, że jest to katalog zamknięty i wyczerpujący. Oznacza to, że w regulaminie nie można zamieszczać postanowień wykraczających poza treść tego przepisu. Jednocześnie wyliczenie spraw objętych regulaminem ma charakter obligatoryjny. Wynika z tego, że w treści regulaminu muszą znaleźć się uregulowania odnoszące się do wszystkich punktów ust. 2 powołanego przepisu.
I tak na przykład, jeśli na terenie jednostki samorządu terytorialnego oraz całego województwa nie ma instalacji do termicznego przetwarzania odpadów, rada gminy nie może w regulaminie nakazać właścicielom nieruchomości przekazywanie ich do spalarni.
Znaczący jest w tym zakresie wyrok WSA w Lublinie (II S.A./Lu 485/08), który definiuje pojęcie utrzymanie porządku. Według tego orzeczenia ogranicza się ono do gromadzenia, zbierania i usuwania odpadów komunalnych, nie zaś do utrzymania w należytym stanie i porządku wyglądu ścian budynków i ogrodzeń nieruchomości. Porządek nie oznacza obowiązku usuwania plakatów, reklam i ogłoszeń, napisów i rysunków ani też sposobu utrzymywania nieruchomości niezabudowanych, lasów, rowów odwadniających czy melioracyjnych itp.
Niedopuszczalne postanowienia regulaminu
Nie wolno umieszczać w regulaminie porządkowym gminy np.:
● obowiązku pielęgnacji zieleńców,
● oddawania na złom starych aut,
● używania pojemników na odpady konkretnej firmy,
● utwardzania miejsc do ustawiania pojemników na odpady,
● stosowania nawozów naturalnych i organicznych,
● obowiązku dokumentowania likwidacji odpadów przemysłowych.