Rady gminy, powiatów oraz sejmiki województw muszą rozpatrzyć sprawozdanie z wykonania budżetu jednostki samorządu terytorialnego i podjąć uchwałę w sprawie absolutorium dla zarządu takiej jednostki w terminie do 30 czerwca. Brak akceptacji dla pracy starosty lub marszałka jest równoznaczne z wnioskiem o ich odwołanie.
Instytucja absolutorium jest związana z realizacją przez radę gminy funkcji kontrolnej w zakresie wykonania budżetu przez organ wykonawczy (wójta, burmistrza, prezydenta miasta). Przedmiotem oceny jest prawidłowość prowadzenia gospodarki finansowej w ramach przyjętego budżetu, a szczególnie stan zrealizowanych wydatków i dochodów budżetowych w stosunku do tych zaplanowanych. Obowiązujące od tego roku nowe przepisy ustawy o finansach publicznych wydłużają termin do udzielenia absolutorium szefom gmin, powiatów i województw do 30 czerwca (poprzednio do 30 kwietnia), mimo to w wielu jednostkach w najbliższym czasie zaplanowano sesje absolutoryjne.

Przygotowanie sesji

Sprawozdanie z wykonania budżetu jednostki samorządu terytorialnego sporządza się na podstawie danych z ewidencji księgowej budżetu. Sprawozdanie powinno uwzględniać w szczególności:
● dochody i wydatki budżetu jednostki samorządu terytorialnego, w szczegółowości określonej jak w uchwale budżetowej;
zmiany w planie wydatków na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich (np. pochodzących z regionalnych programów operacyjnych), dokonane w trakcie roku budżetowego;
● stopień zaawansowania realizacji programów wieloletnich.
Po wpłynięciu sprawozdania do organu stanowiącego pracę rozpoczyna komisja rewizyjna. Jej celem jest sformułowanie opinii co do wykonania budżetu i wniosku w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium wójtowi. Zasady procedowania komisji określone są w statucie jednostki samorządowej. Zadaniem komisji jest rozstrzygnięcie – na podstawie wskazanych wyżej kryteriów – kwestii: czy uchwalony przez organ stanowiący budżet został wykonany, jakie są przyczyny ewentualnych rozbieżności i uchybień oraz czy można przypisać organowi wykonawczemu odpowiedzialność za zaistniałe rozbieżności i uchybienia. Nie można bowiem przyjąć, że brak pełnego wykonania założonych wydatków czy też dochodów skutkuje automatycznie negatywną oceną wykonania budżetu. Istotne są również źródła takiego stanu rzeczy.
Następnie komisja rewizyjna przedstawia organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego, w terminie do 15 czerwca roku następującego po roku budżetowym, wniosek w sprawie absolutorium dla zarządu.

Wniosek komisji

Opinia komisji rewizyjnej dotycząca wykonania budżetu musi pozostawać w logicznym związku z wnioskiem w przedmiocie absolutorium. Niedopuszczalna jest zatem możliwość przedstawienia wniosku o nieudzielenie absolutorium, jeżeli ocena wykonania budżetu jest pozytywna. Wniosek komisji rewizyjnej w sprawie absolutorium podlega zaopiniowaniu przez RIO. Wraz z wnioskiem izbie należy przekazać – co do zasady – opinie w sprawie wykonania budżetu oraz protokół z posiedzenia komisji. Uzasadnienie wniosku komisji powinno przedstawiać logiczny związek między dokonaną przez komisję oceną wykonania budżetu złożeniem wniosku. Musi równocześnie jednoznacznie rozstrzygać, że komisja wnioskuje o udzielenie bądź nieudzielenie absolutorium. W praktyce negatywna opinia RIO w sprawie wniosku komisji rewizyjnej nie wpływa na bieg procedury absolutoryjnej, jak również na treść wniosku. Opinia taka może jednak wskazywać okoliczności, które mogą być znaczące dla oceny legalności przyszłej uchwały w sprawie absolutorium. Należy pamiętać, że regionalna izba obrachunkowa wydaje opinię w ciągu dwóch tygodni, co powinno być uwzględnione przy planowaniu sesji, na której będzie rozpatrywane sprawozdanie z wykonania budżetu.
Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego rozpatruje i zatwierdza sprawozdanie finansowe jednostki samorządu terytorialnego wraz ze sprawozdaniem z wykonania budżetu, w terminie do 30 czerwca roku następującego po roku budżetowym. W tym samym czasie musi on podjąć odpowiednio uchwałę w sprawie absolutorium dla wójta bądź zarządu powiatu lub województwa.

Głosowanie radnych

Przedmiotem głosowania jest kwestia absolutorium. Zgodnie z art. 28a ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym uchwałę w sprawie absolutorium rada gminy podejmuje bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady. Przykładowo, jeżeli rada liczy 15 członków, bezwzględna większość wynosi ośmiu radnych. Głosowanie w sprawie absolutorium jest jawne. W wyroku z 20 stycznia 2005 r., WSA w Poznaniu (sygn. akt I SA/Po 856/04) wskazał, że do wyłącznej kompetencji komisji rewizyjnej rady gminy należy opiniowanie całościowego wykonania budżetu i występowanie z formalnym wnioskiem do rady w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium. W praktyce oznacza to, że tylko komisja rewizyjna jest uprawniona do wystąpienia do rady gminy z właściwym wnioskiem w sprawie absolutorium. Radni głosują jednak nie nad wnioskiem komisji rewizyjnej, ale dokonują wyboru alternatywnego za lub przeciw udzieleniu absolutorium.



Skutki uchwały

Podjęcie przez radę gminy uchwały w sprawie nieudzielenia absolutorium wójtowi gminy jest równoznaczne z inicjatywą przeprowadzenia referendum w sprawie odwołania wójta. Nie dotyczy to sytuacji, gdy uchwała zostanie podjęta przed upływem dziewięciu miesięcy od wyboru wójta i nie później niż na dziewięć miesięcy przed zakończeniem kadencji. Oznacza to, że w tym roku w przypadku nieudzielania absolutorium wójtowi, referendum nie zostanie przeprowadzone z uwagi na siedmiomiesięczny termin do zakończenia kadencji. Z kolei uchwała rady powiatu w sprawie nieudzielenia zarządowi absolutorium jest równoznaczna ze złożeniem wniosku o odwołanie zarządu, chyba że po zakończeniu roku budżetowego zarząd powiatu został odwołany z innej przyczyny. Uchwałę w sprawie absolutorium rada powiatu podejmuje bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady powiatu. Rada powiatu rozpoznaje sprawę odwołania zarządu na sesji zwołanej nie wcześniej niż po upływie 14 dni od podjęcia uchwały w sprawie nieudzielenia zarządowi absolutorium. Po zapoznaniu się z opiniami komisji rewizyjnej i regionalnej izby obrachunkowej oraz z uchwałą regionalnej izby obrachunkowej w sprawie uchwały rady powiatu o nieudzieleniu zarządowi absolutorium, radni mogą odwołać zarząd większością co najmniej 3/5 głosów ustawowego składu rady, w głosowaniu tajnym. Podobnie jest w przypadku zarządu województwa.
Przykład: Tryb głosowania
Rozpatrzenie może zakładać następujące etapy – przedstawienie sprawozdania z wykonania budżetu przez wójta gminy wraz z opinią regionalnej izby obrachunkowej; przedstawienie opinii dotyczących wykonania budżetu przez komisje rady, przedstawienie opinii w sprawie wykonania budżetu przez komisję rewizyjną, przedstawienie wniosku komisji rewizyjnej w kwestii absolutorium wraz z opinią regionalnej izby obrachunkowej odnoszącą się do przedmiotowego wniosku, dyskusja.
Procedura absolutoryjna
Nie później niż do końca czerwca roku następującego po roku budżetowym organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego podejmuje uchwałę w sprawie absolutorium dla zarządu po zapoznaniu się z:
● sprawozdaniem z wykonania budżetu jednostki samorządu terytorialnego;
● sprawozdaniem finansowym;
● opinią z badania sprawozdania finansowego,
● opinią regionalnej izby obrachunkowej,
● informacją o stanie mienia jednostki samorządu terytorialnego;
● stanowiskiem komisji rewizyjnej.
Podstawa prawna
Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591).
Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1592).
Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1590).
Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. nr 157, poz. 1240 ze zm.).