Gmina odgrywa znaczącą rolę w każdym z toczących się postępowań eksmisyjnych. Tylko ona ma obowiązek dostarczania lokali socjalnych i pomieszczeń tymczasowych eksmitowanym. Jeśli tego nie zrobi, musi wypłacać odszkodowania właścicielom.
Gminy, jako podstawowe jednostki samorządu terytorialnego, zostały obciążone zadaniami związanymi z przeciwdziałaniem bezdomności i niezależnie od swoich możliwości lokalowych muszą służyć pomocą polegającą na zapewnieniu dachu nad głową osobom eksmitowanym. Polegają one przede wszystkim na konieczności zapewnienia im lokalu socjalnego czy pomieszczenia tymczasowego.

Wykonanie eksmisji

Osoba zajmująca lokal powinna go opuścić zaraz po wydaniu wyroku eksmisyjnego. Jeżeli nie chce tego zrobić, właściciel mieszkania powinien zwrócić się do sądu o nadanie wyrokowi klauzuli wykonalności i z takim orzeczeniem udać się do komornika. Wtedy komornik wyznacza osobie zobowiązanej do opróżnienia lokalu mieszkalnego termin, do którego ma wydać nieruchomość. Jeżeli dłużnik tego nie zrobi, organ egzekucyjny może zastosować środki przymusu potrzebne do wprowadzenia właściciela lokalu w posiadanie.
Obowiązujące od 5 lutego 2005 r. znowelizowane przepisy kodeksu postępowania cywilnego całkowicie wyeliminowały z polskiego prawa tzw. eksmisję na bruk. Zgodnie z nowymi przepisami eksmisyjnymi komornik musi wstrzymać opróżnienie lokalu do czasu, gdy dłużnikowi, który nie posiada prawa do lokalu socjalnego, nie zostanie udostępnione pomieszczenie tymczasowe lub gdy dłużnik znajdzie takie pomieszczenie.
Przy okazji wydawania wyroku nakazującego opróżnienie i wydanie lokalu przez najemcę sąd ma obowiązek orzec z urzędu o uprawnieniu eksmitowanego do lokalu socjalnego lub jego braku. Zasadą jest, że decyzja w sprawie przyznania pozwanemu o eksmisję uprawnień do lokalu socjalnego została poddana swobodnej ocenie sądu. Pewne ograniczenia zakłada jednak ustawa o ochronie praw lokatorów. Wskazano w niej między innymi dosyć szeroką grupę osób, którym sąd nie może odmówić przyznania takiego uprawnienia.

Przyznanie lokalu socjalnego

Lokale socjalne powinny zostać wydzielone z zasobu mieszkaniowego gminy. Orzekając o uprawnieniu do otrzymania lokalu socjalnego, sąd nakazuje wstrzymanie opróżnienia lokalu do czasu złożenia przez gminę oferty zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego. Osoby, którym sąd przyznał prawo do otrzymania takiego mieszkania, powinny mieć na uwadze to, że nieuzasadniona odmowa zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego, który spełnia wymogi określone przepisami prawa, spowoduje bezpowrotne wygaśnięcie takiego uprawnienia. Eksmisja jest bowiem wstrzymana do czasu złożenia przez gminę oferty zawarcia umowy najmu, a nie do momentu przyjęcia tej oferty przez uprawnionego.
Sąd Najwyższy w uchwale z 11 września 1997 r. (sygn. akt. III CZP 38/97) uznał, że instytucja lokali socjalnych ma dwie funkcje. Ma umożliwiać osobom, które nie mają zaspokojonych potrzeb mieszkaniowych i znajdują się w niedostatku, zawarcie z gminą umowy najmu na czas oznaczony, a ponadto ma chronić niektóre osoby eksmitowane przed drastycznymi skutkami egzekucji z lokalu mieszkalnego. Poza tym pojęcie to nie zostało powiązane w przepisach lokalowych z jakimkolwiek innym podmiotem niż gmina, zatem zdaniem SN nie może być wątpliwości, że najemca, który wyrokiem sądu został uprawniony do otrzymania lokalu socjalnego, może go otrzymać tylko od gminy. Lokal udostępniony najemcy przez inną osobę nie będzie miał zatem charakteru lokalu socjalnego.

Odszkodowanie dla właścicieli

Gdy gmina, pomimo obowiązku dostarczenia lokalu socjalnego, nie znalazła jeszcze żadnego lokalu dla osoby z wyrokiem eksmisyjnym, to może ona zamieszkiwać w dotychczas zajmowanym mieszkaniu. Problem pojawia się w momencie, kiedy gmina jest zobowiązana do dostarczenia lokalu socjalnego osobom, które nie zamieszkują jej zasobów. Wtedy właścicielowi mieszkania należy się od gminy odszkodowanie.
Osoby oczekujące na eksmisję do lokalu socjalnego, czyli zajmujące jednocześnie nieruchomość bez tytułu prawnego, są zobowiązane do dnia opróżnienia mieszkania co miesiąc uiszczać właścicielowi mieszkania odszkodowanie. Jego wysokość odpowiada kwocie czynszu lub innych opłat za używanie lokalu, jakie były najemca musiałby opłacać, gdyby uprawnienie do korzystania z mieszkania nie wygasło. Z kolei osoby, którym sąd nie przyznał prawa do lokalu socjalnego, płacą odszkodowanie w wysokości czynszu, jaki właściciel mógłby otrzymywać z tytułu najmu lokalu. W razie gdy odszkodowanie to nie pokrywa poniesionych strat, właściciel może żądać od eksmitowanego odszkodowania uzupełniającego.



Pomieszczenie tymczasowe

Jeśli eksmitowany nie ma prawa do lokalu socjalnego lub zamiennego, to komornik wykonujący obowiązek opróżnienia lokalu mieszkalnego może go przenieść wyłącznie do pomieszczenia tymczasowego. Jego dostarczenie to także obowiązek gminy. Pomieszczenie takie może sobie znaleźć także sam eksmitowany, jednak w praktyce zdarza się to bardzo rzadko.
Jakie wymogi powinno spełniać pomieszczenie tymczasowe
Pomieszczenie tymczasowe powinno:
● zapewniać co najmniej 5 mkw. powierzchni mieszkalnej na jedną osobę;
● znajdować się w tej samej miejscowości lub pobliskiej, o ile zamieszkiwanie w tej miejscowości nie pogorszy nadmiernie warunków życia osób przekwaterowywanych;
● nadawać się do zamieszkania.
Prawo do lokalu socjalnego w wyroku eksmisyjnym
Sąd ma obowiązek orzec o uprawnieniu do lokalu socjalnego wobec:
● kobiety w ciąży;
● małoletniego, niepełnosprawnego w rozumieniu przepisów ustawy o pomocy społecznej lub
● ubezwłasnowolnionego oraz sprawującego nad taką osobą opiekę i wspólnie z nią zamieszkałą;
● emerytów i rencistów spełniających kryteria do otrzymania świadczenia z pomocy społecznej;
● obłożnie chorego;
● osoby posiadającej status bezrobotnego;
● osoby spełniającej przesłanki określone przez radę gminy w drodze uchwały, jeśli osoby te utraciły tytuł prawny do lokalu wchodzącego w skład publicznego zasobu mieszkaniowego lub zajmowały go na podstawie stosunku prawnego nawiązanego ze spółdzielnią mieszkaniową albo towarzystwem budownictwa społecznego.
Podstawa prawna
Ustawa z 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu cywilnego (Dz.U. z 2005 r. nr 31, poz. 266 z późn. zm.).
Ustawa z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.).