Czy można uzyskać dokument niezbędny z punktu widzenia procesu, który znajduje się u przeciwnika lub osoby trzeciej, którzy odmawiają jego wydania?
Postępowanie sądowe w sprawach gospodarczych nakłada na jego uczestników daleko idące wymogi formalne. W szczególności w pozwie i odpowiedzi na pozew strony postępowania sądowego muszą zgłosić wszelkie twierdzenia i dowody popierające ich stanowisko w procesie, pod rygorem utraty prawa do powoływania się na nie w toku postępowania (art. 47912, art. 47914 kodeksu postępowania cywilnego).
Może się jednak zdarzyć, że dokument niezbędny z punktu widzenia procesu (np. raport z audytu wewnętrznego, faktury, umowy strony przeciwnej z osobami trzecimi itp.) nie znajduje się w dyspozycji strony, która chce się nim posłużyć w postępowaniu, lecz u przeciwnika lub osoby trzeciej, którzy odmawiają jego wydania.
Kodeks postępowania cywilnego przewiduje dwie możliwości pozyskania takich dokumentów. Jeszcze przed wszczęciem postępowania możliwe jest złożenie wniosku o zabezpieczenie dowodu w sądzie rejonowym właściwym do rozpoznania sprawy (art. 310 i nast. k.p.c.). We wniosku takim należy oznaczyć wnioskodawcę, jego przeciwnika i inne zainteresowane osoby, jeżeli są znane; wskazać fakty i dowody, a także przyczyny uzasadniające potrzebę zabezpieczenia dowodu. Sąd, uwzględniając wniosek, przeprowadza dowód, uzyskując uprzednio dostęp do określonego dokumentu. W ten sposób także wnioskodawca uzyskuje wiedzę na temat treści dokumentu i ma możliwość jego wykorzystania w postępowaniu sądowym.
W toku postępowania zaś strona może wnioskować do sądu, przed którym toczy się sprawa, o zobowiązanie strony przeciwnej lub osoby trzeciej do przedstawienia w określonym terminie i miejscu dokumentu znajdującego się w jej posiadaniu (art. 248 k.p.c.). Warunkiem wydania przez sąd takiego zarządzenia jest, aby dokument stanowił dowód faktu istotnego dla rozstrzygnięcia sprawy, a nie zawierał tajemnicy państwowej. Wniosek o wydanie przez sąd takiego zarządzenia może się znaleźć już w pozwie, a także w odpowiedzi na pozew.