Wygaśnięcie mandatu wójta przed upływem kadencji jest równoznaczne z odwołaniem jego zastępców. W jego miejsce prezes Rady Ministrów niezwłocznie wyznacza osobę, która pełni funkcje organu jednostki samorządu terytorialnego.
Aneta Sosnówka
radca prawny w Urzędzie Miasta Częstochowy
Od roku 2006 przeprowadzono w Polsce ponad 70 referendów w sprawie odwołania organu samorządu terytorialnego przed upływem kadencji. Chociaż większość z nich zakończyła się niepowodzeniem z uwagi na niską frekwencję wyborczą, to statystyki bezsprzecznie pokazują, że członkowie wspólnot samorządowych coraz częściej nie ograniczają się tylko do wypowiadania swojego niezadowolenia z działalności lokalnych władz. Aktywizują się i wychodzą z inicjatywami organizacji referendów lokalnych, które niejednokrotnie kończą się odwołaniem krytykowanego szefa jednostki samorządowej.
Zarówno w przypadku Częstochowy, jak i innych jednostek samorządu, gdzie odbyły się referenda lokalne, odwołanie wójta, burmistrza lub prezydenta wiąże się z określonymi konsekwencjami prawnymi. Ogłoszenie wyników referendum przeprowadzonego na wniosek mieszkańców, rozstrzygających o odwołaniu organów gminy przed upływem kadencji, oznacza zakończenie działalności tych organów. W przypadku wygaśnięcia mandatu wójta przed upływem kadencji jego funkcję do czasu objęcia obowiązków przez nowo wybranego wójta, pełni osoba wyznaczona przez prezesa Rady Ministrów. Wygaśnięcie mandatu wójta przed upływem kadencji jest równoznaczne z odwołaniem jego zastępcy lub zastępców. Zakończenie działalności organu polega na tym, że organ ten nie może skutecznie podejmować czynności przewidzianych przepisami prawa. W jego miejsce prezes Rady Ministrów niezwłocznie wyznacza osobę, która pełni funkcje organu jednostki samorządu terytorialnego. Pełnienie funkcji wójta oznacza wykonywanie przez osobę wyznaczoną przez prezesa Rady Ministrów zadań wójta określonych w art. 30 ustawy o samorządzie gminnym. Zachowana jest jednocześnie ciągłość władzy wykonawczej polegająca na zachowaniu ważności wszelkich upoważnień i pełnomocnictw wydanych przez wójta, którego mandat wygasł w wyniku referendum. Osoba powołana przez premiera sprawuje zastępstwo odwołanego organu i wstępuje w pełnię jego praw i obowiązków.
Wszelkie upoważnienia, w tym do wydawania decyzji administracyjnych, zachowują moc, aż do czasu ich odwołania. Upoważnienia te bowiem pochodzą od uprawnionego organu, a nie od konkretnej osoby sprawującej funkcję wójta. Analogicznie wszelkie zarządzenia odwołanego organu wykonawczego pozostają w mocy do czasu ich zmiany lub uchylenia przez osobę powołaną przez prezesa Rady Ministrów. Pełniący obowiązki organu wykonawczego wstępuje we wszystkie prawa i obowiązki wójta, burmistrza, prezydenta miasta.
Odrębnej analizy wymaga okres przejściowy pomiędzy wygaśnięciem mandatu wójta przed upływem kadencji a wyznaczeniem osoby, która pełni funkcję organu wykonawczego jednostki samorządu terytorialnego. Pojawia się pytanie, czy w sytuacji braku obsadzenia organu mogą być realizowane jego funkcje przez osoby działające z upoważnienia tego organu? W przypadku odpowiedzi negatywnej będziemy mieć do czynienia ze swoistym paraliżem pracy urzędu w okresie przejściowym. Wydaje się jednak, że dopuszczalna jest interpretacja odmienna, zgodnie z którą organ wykonawczy, chociaż nie jest obsadzony, to istnieje, a udzielone przez niego upoważnienia i pełnomocnictwa zachowują moc.