Udzieliliśmy pożyczki kontrahentowi mającemu problemy finansowe. Jej spłatę miała zabezpieczać hipoteka. Kontrahent jednak upadł, a sąd odmówił nam w związku z tym wpisu hipoteki. Czy miał rację?
Kwestię tę reguluje art. 81 prawa upadłościowego i naprawczego (p.u.n.), przewidujący zakaz obciążania składników masy upadłości po ogłoszeniu upadłości prawami zastawniczymi ustanowionymi w celu zabezpieczenia wierzytelności powstałych przed ogłoszeniem upadłości. Zakaz ten ma chronić innych wierzycieli masy upadłości przed jej faktycznym uszczupleniem, które wynikałoby z ustanowienia nowego prawa zastawniczego w okresie, w którym wiadomo już było o istnieniu podstaw ogłoszenia upadłości dłużnika. Uzyskanie przez wierzyciela zabezpieczenia w formie hipoteki lub zastawu znacznie poprawia bowiem jego sytuację kosztem pozostałych wierzycieli – w szczególności ze względu na odrębność w zaspokojeniu wierzytelności zabezpieczonej rzeczowo (art. 336 p.u.n.). Chroniąc masę upadłości (a tym samym pozostałych wierzycieli), ustawodawca odbiera wierzycielowi, który wie lub powinien wiedzieć, że jego kontrahent może w najbliższym czasie upaść, prawo do uzyskania wskazanego przywileju (uchwała Sądu Najwyższego z 14 grudnia 2007 r., III CZP 128/07 – uzasadnienie). Jednocześnie jednak, ze względu na długotrwałość postępowań wieczystoksięgowych, ustawodawca dopuszcza wyjątek od wskazanego zakazu w przypadku, gdy wniosek o wpis hipoteki złożony zostanie co najmniej na 6 miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości (tzw. hardening period – art. 81 ust. 2 p.u.n.). W doktrynie przyjmuje się przy tym, że wyjątek ten dotyczy wyłącznie hipoteki i nie może być rozciągany na inne prawa zastawnicze (np. zastaw rejestrowy). W rezultacie odpowiedź na pytanie czytelnika zależy od tego, kiedy zgłoszony został wniosek o wpis hipoteki do właściwej księgi wieczystej. Jeżeli nastąpiło to nie później niż na 6 miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości kontrahenta, sąd powinien był wpisu dokonać. W przeciwnym wypadku musiał wpisu odmówić.