Pracodawca, którego pracownik stworzył utwór, w wyniku wykonywania swoich obowiązków, nabywa do niego prawa autorskie. Decydujące znaczenie ma jednak treść umowy o pracę.
Pracownicy, często podczas wykonywania swoich obowiązków pracowniczych, tworzą różnego rodzaju utwory, podlegające regulacji ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Ponieważ prawa autorskie nabierają coraz większego znaczenia, dlatego też warto bliżej poznać zasady rządzące nimi w stosunkach pracowniczych.

Prawa majątkowe dla pracodawcy

Prawa autorskie co do zasady przysługują twórcy danego utworu, jeżeli z ustawy nie wynika co innego (art. 8 ust. 1 ustawy). Oznacza to, że ustawa może przewidywać od niej wyjątki.
Jeden z nich dotyczy właśnie nabycia praw autorskich przez strony stosunku pracy. Pracodawca, którego pracownik stworzył utwór, w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia tego utworu odnoszące się do niego majątkowe prawa autorskie. Następuje to w granicach wynikających z celu umowy o pracę oraz zgodnego zamiaru stron.
Przesłankami decydującymi o nabyciu przez pracodawcę majątkowych praw autorskich do utworu stworzonego przez jego pracownika są:
● zakres obowiązków pracownika,
● cel umowy o pracę oraz zgodny zamiar stron,
● przyjęcie utworu (względnie rozpowszechnienie utworu).
Pracodawca, co należy podkreślić, może uzyskać majątkowe prawa autorskie tylko do utworu pracownika, który powstał w wyniku wykonywania obowiązków pracowniczych. Jeżeli natomiast utwór zostanie stworzony przez pracownika nie w wyniku wykonywania tych obowiązków, lecz jedynie przy okazji ich wykonywania, to w takim przypadku prawa autorskie w pełnym zakresie (zarówno majątkowe, jak i osobiste) będą przysługiwały pracownikowi.
Pracodawca bezspornie uzyska majątkowe prawa autorskie w stosunku do np. fotografii zrobionych przez zatrudnionego u niego fotografika, jeżeli wykonywanie zdjęć należało do jego obowiązków wynikający z umowy o pracę. Natomiast z pewnością nie będą przysługiwały pracodawcy majątkowe prawa autorskie np. do powieści przygodowej napisanej przez portiera w czasie pracy czy prawa do utworu plastycznego sporządzonego przez sekretarkę w czasie przerwy śniadaniowej. Nie ma tu przy tym znaczenia, czy twórca opracował utwór przy wykorzystaniu sprzętu (np. komputera) stanowiącego własność pracodawcy.



Pracodawca nabywa majątkowe prawa autorskie do utworu stworzonego przez swojego pracownika w zakresie określonym przez cel umowy o pracę oraz zgodny zamiar stron. Cel umowy o pracę określa się, badając przede wszystkim rodzaj powierzonej pracownikowi pracy, zakres jego obowiązków, przedmiot działalności pracodawcy oraz panujące zwyczaje. Obowiązki pracownika o charakterze twórczym mogą być bowiem sprecyzowane w samej umowie o pracę oraz w poleceniach służbowych, układach zbiorowych lub po prostu w planach działalności pracodawcy.
Pracodawca nabywa tylko majątkowe prawa autorskie do utworu, czyli przede wszystkim prawo do korzystania z utworu oraz rozporządzania nim, a także do pobierania wynagrodzenia za korzystanie z utworu przez inne osoby (art. 17 ustawy).
Przepis art. 12 ustawy dotyczy praw do utworów stworzonych przez pracowników, nie ma on natomiast zastosowania do utworów powstałych na podstawie umowy o dzieło lub umowy zlecenia albo innej umowy cywilnoprawnej.

Prawa osobiste dla pracownika

Osobiste prawa autorskie, przez które rozumie się nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu ani zbyciu więź twórcy z utworem, przysługują wyłącznie pracownikowi.
Osobiste prawa autorskie obejmują w szczególności prawo do: autorstwa utworu, oznaczenia go swoim nazwiskiem lub pseudonimem, nienaruszalność jego treści i formy oraz nadzór nad sposobem korzystania z niego (art. 16 ustawy).
Jednakże zakres osobistego prawa autorskiego przysługującego pracownikowi ulega ograniczeniu, gdy chodzi o programy komputerowe. W takim bowiem przypadku twórcy programu nie służy uprawnienie do decydowania o pierwszym udostępnieniu programu publiczności, prawo do nadzoru nad sposobem korzystania z programu, jak również prawo do nienaruszalności jego treści i formy.



Sposób nabycia praw przez pracodawcę

Pracodawca nabywa prawa autorskie do utworu stworzonego przez pracownika w sposób wtórny, z chwilą przyjęcia utworu. Do tej chwili, licząc od momentu ustalenia utworu, autorskie prawa majątkowe przysługują pracownikowi.
Pracodawca przyjmuje utwór w chwili, gdy złoży swe oświadczenie o jego akceptacji.
W razie braku powyższego oświadczenia moment przyjęcia ustala się zgodnie z art. 13 ustawy. W myśl bowiem tego przepisu – jeżeli pracodawca nie zawiadomi twórcy w terminie sześciu miesięcy od dostarczenia utworu o jego nieprzyjęciu lub uzależnieniu przyjęcia od dokonania określonych zmian w wyznaczonym w tym celu odpowiednim terminie, uważa się, że utwór został przyjęty bez zastrzeżeń. Strony mogą tu jednak określić inny termin.
Mogą także zamieścić np. w umowie o pracę zapis, według którego majątkowe prawa autorskie do utworu stworzonego przy wykonywaniu obowiązków pracowniczych będą przechodzić na pracodawcę równocześnie z chwilą powstania utworu. Dzięki takiemu postanowieniu pracodawca będzie mógł w pełni korzystać z majątkowych praw autorskich już od chwili powstania utworu pracowniczego. Zapis taki jest dopuszczalny, gdyż art. 12 ustawy ma charakter względny i może być zmieniony przez strony.



Powyższe zastrzeżenia nie są jednak konieczne, gdy chodzi o programy komputerowe, gdyż na mocy art. 74 ust. 3 ustawy, pracodawca nabywa prawa majątkowe do programu stworzonego przez swego pracownika przy wykonywaniu obowiązków ze stosunku pracy w sposób pierwotny, bowiem już od chwili powstania takiego programu.
Szczególna regulacja obowiązuje, gdy chodzi o utwory stworzone przez pracowników i przeznaczone do rozpowszechniania. Jeśli bowiem pracodawca, w okresie dwóch lat od daty przyjęcia takiego utworu, nie przystąpi do jego rozpowszechniania, twórca może wyznaczyć mu na piśmie odpowiedni termin na rozpowszechnienie utworu z tym skutkiem, że po jego bezskutecznym upływie prawa uzyskane przez pracodawcę wraz z własnością przedmiotu, na którym utwór utrwalono, powracają do twórcy, chyba że umowa stanowi inaczej.
Strony stosunku pracy mogą więc w umowie postanowić inaczej i np. w ogóle wyłączyć możliwość powrotu do pracownika majątkowych praw autorskich do nierozpowszechnionego przez pracodawcę utworu. Strony mogą określić inny termin na przystąpienie do rozpowszechniania utworu.
Przykład: Nabycie przez pracodawcę prawa autorskiego do utworu
Jolanta J. była zatrudniona na podstawie umowy o pracę w dziale reklamy. Dyrektor polecił jej stworzenie fotografii reklamującej najnowszy produkt przedsiębiorstwa. Jolanta J. wykonała zdjęcia w czasie pracy, na materiale stanowiącym własność pracodawcy i przekazała go dyrektorowi. Przełożony przyjął te zdjęcia i zdecydował o zamieszczeniu ich w folderze reklamowym. Po trzech tygodniach pracodawca rozwiązał z Jolantą J. umowę o pracę. Jolanta J. zażądała wówczas wypłaty dodatkowego wynagrodzenia za używanie jej zdjęć do reklamy firmy. Przedsiębiorstwo odmówiło, ponieważ jako pracodawca nabył majątkowe prawa autorskie do tego utworu, w tym także prawo do korzystania z niego w reklamie.
Przykład: Prawa autorskie do stworzonego programu komputerowego
Adam Z. był zatrudniony jako programista. Do jego obowiązków należało opracowywanie programów do zarządzania bazami danych. W tym celu napisał on program RS-70. 3 marca 2009 r. Adam Z. wypowiedział umowę o pracę, ponieważ otrzymał propozycję nowej pracy. Odchodząc z pracy, poinformował dyrektora, że jeśli firma chce dalej korzystać z jego programu, to będzie mu musiała płacić wynagrodzenie. Dyrektor odmówił, twierdząc, że brak jest podstaw do takiego żądania. Wówczas Adam Z. wystąpił z pozwem do sądu, żądając zasądzenia kwoty 20 tys. zł. Sąd jednak oddalił jego powództwo, gdyż to pracodawcy przysługują majątkowe prawa autorskie do tego programu.
Podstawa prawna
Art. 8 ust. 1, art. 12 ust. 1, art. 13, art. 16, art. 17, art. 74 ust. 3 ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz.U. z 2006 r. nr 90, poz. 631 z późn. zm.).