Jednolite określenie wymogów dotyczących mediatorów oraz zasad i trybu postępowania mediacyjnego - w sprawach m.in. karnych, cywilnych, ale również o wykroczenia - przewiduje projekt ustawy o mediatorach przygotowany w resorcie sprawiedliwości.

Według resortu, przygotowanie jednolitego, wspólnego dla wszystkich rodzajów mediacji unormowania jest niezbędne, bo tylko w ten sposób "można uzyskać pożądany efekt upowszechnienia mediacji i uczynienia z niej instytucji dnia codziennego".

Mediacja to pozasądowy proces dochodzenia do porozumienia w sytuacji konfliktu - przy udziale osoby trzeciej, neutralnej i bezstronnej - mediatora. W takim trybie obecnie rozpatrywane są przede wszystkim sprawy związane z konfliktami sąsiedzkimi i rodzinnymi.

"Cieszę się, że w końcu temat mediacji został całościowo poruszony, a nasze zajęcie potraktowano jako zawód, a nie wolontariat; w niektórych punktach ministerialny projekt wymaga jednak dopracowania" - powiedziała prezes Krajowego Stowarzyszenia Mediatorów Izabela Zajączkowska.

Projekt, zamieszczony na stronach resortu, ma na razie charakter roboczy i jest na etapie konsultacji. Jak wskazano w jego uzasadnieniu, obecnie kwestie mediacji w sprawach karnych, nieletnich i cywilnych są odmiennie uregulowane. Powoduje to, iż mediacja "jest instytucją mało przejrzystą i z tego powodu niewzbudzającą zaufania, a z braku klarownych regulacji również nieznajdującą uznania w oczach praktyków".

Według planowanych unormowań wprowadzone zostałyby jednolite normy postępowania mediacyjnego

Postępowanie takie mogłoby się toczyć w sprawach: karnych, administracyjnych, o czyny karalne nieletnich, a także cywilnych - w tym rodzinnych, gospodarczych i z zakresu prawa pracy. Ponadto możliwość mediacji przewidziano w sprawach o wykroczenia, w których na razie taka możliwość nie istnieje.

Projekt określa też zasady, jakie musi spełniać każda mediacja - jej dobrowolność, bezstronność mediatora, poufność i tajemnicę. Według planowanych przepisów miałby zostać wprowadzony podział na mediatorów zawodowych i społecznych. Zawodowym mediatorem nie mógłby być jednak m.in. czynny zawodowo sędzia, prokurator, adwokat, radca prawny, referendarz sądowy oraz funkcjonariusz policji i służby więziennej. Z kolei mediator społeczny mógłby działać jedynie przy mediatorze zawodowym i prowadzić mediacje przydzielone mu przez mediatora zawodowego.

Mediatorzy zawodowi mogliby działać indywidualnie, ale też jako przedstawiciele organizacji pozarządowych lub ośrodków mediacyjnych powołanych przez samorządy. Listy takich mediatorów i organizacji prowadziłyby sądy okręgowe. Mediator zawodowy otrzymywałby wynagrodzenie określone według zasad regulujących opłaty za czynności adwokackie z tytułu pomocy prawnej udzielanej z urzędu.



W ocenie Zajączkowskiej "mało czytelny" w projekcie pozostaje podział na mediatorów zawodowych i społecznych. "Nie jest do końca jasne, w jakich instytucjach mediatorzy mogliby być zatrudnieni i czy znajdą się fundusze na wspomniane ośrodki powołane przez władze samorządowe" - dodała. Zaznaczyła jednak, że projekt ustawy stwarza nadzieję na powstanie mediatora jako oddzielnego i godziwie uposażonego zawodu prawnego.

Projektowana Ustawa o mediatorach i zasadach prowadzenia mediacji w sprawach skierowanych przez organy procesowe według planów resortu miałaby wejść w życie po upływie roku od ogłoszenia. W ocenie ministerstwa miałoby to umożliwić dobre przygotowanie organizacyjne zainteresowanych w związku z wprowadzonymi przepisami.

Obecnie przepisy dotyczące mediacji w polskim prawie są rozproszone

Mediacje w sprawach cywilnych obowiązują w Polsce od końca 2005 roku. Mediacja jest dobrowolna, jej podstawowym warunkiem jest zgoda obu stron konfliktu. Ugoda zawarta przed mediatorem ma, po jej zatwierdzeniu przez sąd, moc prawną ugody zawartej przed sądem. Jeżeli ugoda podlega wykonaniu w drodze egzekucji, sąd nadaje jej klauzulę wykonalności.

Postępowanie mediacyjne rozpoczyna się w chwili przyjęcia sprawy przez mediatora

Z mediacji można zrezygnować na każdym etapie; nie zamyka ona dostępu do sądu. Organizowanie spotkań w formie sesji, nie zaś rozpraw, pozwala na swobodne wyznaczanie terminów. Postępowanie mediacyjne, w przeciwieństwie do sądowego, nie jest jawne.

Od 1998 roku mediacje stosowane są natomiast w polskim prawie karnym

Artykuł 23a Kodeksu postępowania karnego pozwala sądowi, a w postępowaniu przygotowawczym prokuratorom, na skorzystanie z inicjatywy - za zgodą pokrzywdzonego i oskarżonego - na skierowanie sprawy do instytucji lub osoby godnej zaufania w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego.