Określone są ogólne zasady przyznawania diet i innych wynagrodzeń osobom pełniącym określone funkcje w samorządzie gminnym. Jednak liczba sporów i zakwestionowanych przez organy nadzoru uchwał dotyczących diet wskazuje, że wiele gmin nie radzi sobie do końca z prawidłowym ustalaniem tych zasad. Podstawowe błędy dotyczą sposobu wyliczania należnych kwot, a także przypadków, gdy diety podlegają łączeniu z innymi należnościami, np. zwrotem kosztów podróży. Z wybranych najnowszych orzeczeń wynika, że sądy administracyjne w takich sytuacjach w większości przypadków przyznają rację organom nadzoru. Przedstawione orzeczenia na pewno pozwolą takich błędów uniknąć.

Sołtys może dostać dwie kwoty, ale nie w podwójnej wysokości

Ustawa o samorządzie gminnym zawiera dwie autonomiczne podstawy prawne dla przyznania diet dwóm niezależnym podmiotom występującym w gminie, tj. radnym i sołtysom. Z tego powodu osoby pełniące równocześnie obie te funkcje powinny otrzymywać dwie niezależne diety. Jednak ich łączna wysokość powinna być inna niż zwykła suma dwóch diet. Kierując się zasadą równości i sprawiedliwości, osoby takie powinny otrzymywać dwie diety, jednak ich łączna wysokość powinna uwzględniać wykonywanie obu tych funkcji.

Diety i zwrotu kosztów podróży służbowej nie można utożsamiać

Rada gminy nie ma prawa włączać kwot stanowiących zwrot kosztów podróży służbowych w skład diety przewodniczących organów wykonawczych jednostek pomocniczych. Nie można utożsamiać pojęcia diety z kosztami podróży służbowej. Przez pojęcie diety można rozumieć zwrot ogólnych kosztów związanych z pełnieniem funkcji przewodniczącego organu wykonawczego jednostki pomocniczej gminy. Natomiast przez koszty podróży służbowej należałoby uważać koszty związane
z wyjazdem podjętym w celu realizacji zadań wynikających z pełnionej funkcji.

Przepisy wyraźnie wyodrębniają oba te pojęcia. Zapis uchwały, w którym mowa o diecie zryczałtowanej jako rekompensacie diet i zwrotu kosztów podróży radnych, jest nieważny. Ustawa o samorządzie gminnym nie upoważnia do takiego sposobu obliczania diet łącznie ze zwrotem kosztów podróży.

Dieta pozaetatowych członków SKO nie jest zwolniona z podatku

Wynagrodzenie wypłacone pozaetatowym członkom samorządowego kolegium odwoławczego na podstawie art. 15 ust. 4 ustawy z 12 października 1994 r. o samorządowych kolegiach odwoławczych nie jest dietą i nie korzysta ze zwolnienia w podatku.

Rada nie może ustalać miesięcznego, z góry określonego ryczałtu

Rada miejska nie ma prawa ustalić prawa sołtysów i przewodniczących do otrzymania diety i zwrotu kosztów podróży służbowej w formie jednego wspólnego ryczałtu. Kwot kosztów podróży służbowych nie można włączyć do kwot diet, a tym bardziej do jakiejś zryczałtowanej ogólnej kwoty obejmującej obie wartości. W przypadku jednej zryczałtowanej diety osoby uprawnione mogłyby otrzymać zwrot kosztów podróży, które się nie odbyły.

Radnego nie można dyscyplinować w wykonywaniu wolnego mandatu

Powszechnie obowiązujące przepisy prawa nie dają radzie gminy upoważnienia do stosowania wobec poszczególnych radnych środków dyscyplinujących, gdy nie wywiązują z obowiązku uczestnictwa w sesjach rady oraz w pracach jej komisji. Jedynym władczym, przewidzianym prawem instrumentem czy też środkiem mogącym mieć wpływ na wykonywanie mandatu radnego jest ustalanie przez radę zasad przyznawania radnym przez uzależnienie wysokości diet od aktywności osoby sprawującej funkcję radnego. Jednak dotyczy tylko udziału w pracach rady i jej komisji. Poza tą sferą rada gminy nie może nakładać obowiązków określonego zachowania czy też postępowania radnych wchodzących w skład tego organu.

Uchwałą można określić dietę wójta, a nie to, co ma robić

Do wyłącznej właściwości rady gminy należy tylko ustalanie wynagrodzenia wójta, stanowienie o kierunkach jego działania oraz przyjmowanie sprawozdań z jego działalności. Do zadań wójta należy gospodarowanie mieniem komunalnym oraz wykonywanie budżetu. Rada gminy może określić kierunki działania wójta w sprawach należących do właściwości tego organu. Jednak wytyczne te nie mogą przybierać charakteru polecenia konkretnego sposobu załatwienia danej sprawy.

Przepisy nie nakazują ustanawiania diet na tym samym poziomie

Wysokość diet radnych w poszczególnych tzn. tych samych jednostkach samorządu terytorialnego nie zawsze jest jednakowa. Przepisy prawne uzależniają bowiem wysokość diet od odpowiedniej kategorii zaszeregowania, dodatków funkcyjnych, a także zajmowanego stanowiska. Przy ich ustalaniu bierze się pod uwagę funkcje pełnione przez radnego. Niemożliwe jest ustawowe zrównanie diet przysługujących radnym.

To jest tylko część artykułu, zobacz pełną treść w e-wydaniu Dziennik Gazeta Prawna: Wynagrodzenie i diety samorządowców w orzecznictwie sądów administracyjnych.