Czasu trwania tymczasowego aresztowania – w postępowaniu przygotowawczym nie powinien przekraczać 1 roku, a łączny czas stosowania tego środka zapobiegawczego do czasu wydania wyroku w pierwszej instancji - 3 lat.

Rządowy projekt nowelizacji kodeksu postępowania karnego przewiduje zmiany w przepisach dotyczących przedłużania tymczasowego aresztowania. Dotyczą one głównie art. 263 par. 4 k.p.k. określającego przesłanki przedłużania tymczasowego aresztowania przez sądy apelacyjne ponad okres przewidziany w ustawie, tj. w postępowaniu przygotowawczym na okres ponad 12 miesięcy a w postępowaniu sądowym na ponad 2 lata. Proponowane zmiany w k.p.k. są wynikiem wcześniejszych orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Czyta reakcja ustawodawcy jest wystarczająca? Na pewno zmiany zmierzają w dobrym kierunku, lecz są w mojej ocenie nie wystarczające.

Cztery powody przedłużenia

Zaproponowane przez rząd zmiany przewidują, że podstawę do przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania ponad maksymalny okres 12 miesięcy w postępowaniu przygotowawczym i 2 lat w postępowaniu sądowym będą wyłącznie cztery przesłanki:

- zawieszenie postępowania karnego,

- czynności zmierzające do potwierdzenia tożsamości oskarżonego,

- wykonywanie czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiłości lub poza granicami kraju,

- celowe przewlekanie postępowania przez oskarżonego.

W projekcie wyeliminowano więc przesłanki, które budziły od dawna wątpliwości, jak np. przedłużające się opracowanie opinii przez biegłego. Słusznie zauważają autorzy nowelizacji, że zbyt długie przygotowywanie opinii nie może w żadnym razie obciążać negatywnymi skutkami podejrzanego lub oskarżonego przebywającego w areszcie śledczym. Zgodnie z projektem, z przepisów k.p.k. usunięta zostanie również przesłanka przedłużającej się obserwacji psychiatrycznej oskarżonego, a także możliwość powołania się na inne, istotne przeszkody w postępowaniu sądowym, których usunięcie nie było możliwe jako podstawa do żądania przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania przez sąd apelacyjny.

Zmiany idą więc w pożądanym kierunku, eliminując z polskiego ustawodawstwa te przesłanki, które były najczęściej krytykowane. Brakuje jednak w projekcie bardziej odważnych zmian.

Wzrost bezpodstawnych aresztowań

Od początku tego roku prowadzę w sądach badania aktowe dotyczące spraw z zakresu żądania odszkodowania za niesłuszne tymczasowe aresztowanie i zatrzymanie.

Liczba wniosków o odszkodowanie z tytułu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania, składanych na podstawie art. 552 par. 4 k.p.k., stale rośnie. O ile w 2000 r. zasądzono odpowiednie rekompensaty w 63 sprawach na łączną kwotę 665.872 zł, tak w 2007 r. już wobec 247 osób na łączną kwotę 7.169.111 zł. Przypadków niewątpliwie niesłusznych tymczasowych aresztowań może być znacznie więcej, gdyż nie wszyscy pokrzywdzeni decydują się wystąpić z wnioskiem odszkodowawczym do sądu. Z analizy akt sądowych przeprowadzonej przeze mnie do tej pory, wynika, że potrzebne są dalej idące zmiany w przepisach dotyczących stosowania tymczasowego aresztowania.

Roszczenia zwrotne

Niezbędne jest ustalenie maksymalnego czasu trwania tymczasowego aresztowania – w postępowaniu przygotowawczym nie powinno ono przekraczać 1 roku, a łączny czas stosowania tego środka zapobiegawczego do czasu wydania wyroku w pierwszej instancji nie powinien przekroczyć 3 lat. Tylko określenie w ustawie maksymalnego czasu trwania tymczasowego aresztowania zabezpieczy w sposób właściwy prawo do wolności oskarżonego, który, co trzeba przypomnieć, do czasu prawomocnego skazania pozostaje osobą niewinną.

Konieczne jest również egzekwowanie stosowania art. 557 par. 1 k.p.k. przewidującego możliwość dochodzenia przez Skarb Państwa roszczenia zwrotnego w stosunku do osób, które swoim bezprawnym działaniem spowodowały niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie. Dziś przepis ten nie funkcjonuje w praktyce, a jego wykorzystanie w stosunku do osób, które ze swojej winy wyrządziły szkodę lub krzywdę osobie niewątpliwie niesłusznie tymczasowo aresztowanej, pozytywnie wpłynęłoby, moim zdaniem, na praktykę stosowania izolacyjnego środka zapobiegawczego.

Liczby

7, 1 mln

Taką kwotę wypłacił Skarb Państwa osobom bezpodstawnie pozbawionym wolność